Θάνος Μικρούτσικος: Από τον Καββαδία στον Ομπράντοβιτς

Ο Θάνος Μικρούτσικος, τον οποίο αποχαιρέτησε η Ελλάδα τη Δευτέρα, ήταν ένας πολύπλευρος άνθρωπος. Σπουδαίος. Μοναδικός. Από την εποχή του ΕΚΚΕ, ακολούθησε όλη την αντιφατική πορεία της ελληνικής αριστεράς, επιστρέφοντας τα τελευταία του χρόνια στο ΚΚΕ. Τα πρώτα του τραγούδια είχαν Μπέρτολτ Μπρεχτ και Βλάντιμιρ Μαγιακόφσκι, είχαν Γιάννη Ρίτσο, είχαν Βολφ Μπίρμαν, είχαν Ναζίμ Χικμέτ. Και Μαρία Δημητριάδη… Σπούδασε και αγάπησε τα μαθηματικά, μεγαλούργησε ως συνθέτης, αφήνοντάς μας παρακαταθήκη τη μελοποίηση μεγάλων ποιητών.

Η μουσική του ταίριαξε σαν τη θάλασσα στα λόγια του Νίκου Καββαδία. Έλεγε πολλές φορές για την ‘καββαδιομανία’, ότι δηλαδή οι σχεδόν στριφνοί (και με άγνωστες λέξεις) όσο και υπέροχοι στίχοι του ‘Κόλια’ τραγουδιούνται από γενιά σε γενιά, χωρίς να μπορεί κανείς να εξηγήσει με ακρίβεια το διαχρονικό φαινόμενο. Κι έχει δίκιο. Το ‘Μαχαίρι’ που έπαιζε στην κιθάρα ο 19χρονος αδερφός μου (και δάκρυζε ο πατέρας μου), είναι το αγαπημένο τραγούδι (από τον συγκεκριμένο δίσκο) και του 19χρονου γιου μου, που έχει το ίδιο όνομα με τον πατέρα μου. Πώς γίνεται;

Ο ίδιος ο Μικρούτσικος, αποκάλυπτε: “Είναι το μήνυμα που στέλνει ο Καββαδίας. Μπορεί φαινομενικά να μιλάει για τα ταξίδια και τη ζωή των ναυτικών, τα λιμάνια, τις πόρνες, τον θάνατο. Υπάρχει, όμως, και κάτι άλλο. Απευθύνεται στον νέο και του λέει ‘για να προχωρήσεις, πρέπει να ξεπεράσεις τα όρια σου. Να κάνεις το αδύνατο. Να χορέψεις πάνω στο φτερό του καρχαρία’. Δεν είναι τυχαίο. Ο Καββαδίας επιλέγει το πιο ανθετικό ζώο. Σα να του λέει, κατάκτησε το αδύνατο…”. Η αλήθεια, όμως, είναι όλα αυτά δεν θα συνέβαιναν, αν η δική του μουσική δεν έμπαινε δίπλα σε τέτοιους στίχους. Δεν μπορώ να φανταστώ άλλη μελωδία, εκτός από τη δική του, στο “ο παπαγάλος σου ‘στειλε στερνή φορά το γεια σου κι απάντησε από το στόκολο σπασμένα ο θερμαστής, πέτα στο κυμα τον παλιό που εσκούριασε σουγιά σου κι άντε μονάχη στον πρωραίον ιστό να κρεμαστείς”.

Μας γνώρισε κι άλλους ανθρώπους, όπως ο Άλκης Αλκαίος. Ένας ιδιαίτερος, ξεχωριστός ποιητής, που έγραψε αριστουργήματα. “Ναι, αλλά για έναν μόνο αποδέκτη. Τον Θάνο. Αυτός θα τα μελοποιούσε”, είχε πει σε μια σπάνια τηλεοπτική συνέντευξή του το 1990 ο Βαγγέλης Λιάρος, όπως ήταν το πραγματικό όνομά του.

Ο Μικρούτσικος ήταν ένας εξαίσιος πιανίστας. Κάποτε, σε μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή του στον Θανάση Κρεκούκια, στα ‘Μουσικά Ταξίδια’ του Sport24 Radio 103.3 είχε μιλήσει για τη δεξιότητά του στο πιάνο και τις γνώσεις του πάνω στη μουσική. Τεσσάρων χρονών, άλλωστε, έπαιξε για πρώτη φορά τα πλήκτρα, στο σπίτι της θείας του, που ήταν διακεκριμένη πιανίστρια.

Έδωσε ορισμένες από τις κορυφαίες στιγμές της καριέρας τους σε τεράστιες ελληνικές φωνές. Η ‘Ρόζα’ ήταν σα να γράφτηκε για τον Δημήτρη Μητροπάνο, το ‘Ανεμολόγιο’ για τον Γιώργο Νταλάρα, το ‘Μαχαίρι’ για τον Βασίλη Παπακωνταντίνου, το ‘Ερωτικό (Με μια Πιρόγα)’ για τον Μανώλη Μητσιά, η ‘Θεσσαλονίκη’ για τον Γιάννη Κούτρα, η ‘Ζάλη’ για τη Χαρούλα Αλεξίου. Και βέβαια, ο ίδιος, χωρίς να είναι… καλλίφωνος, ερμήνευσε μοναδικά τους ‘7 Νάνους στο SS Cyrenia’ (“όταν παίζω τις πρώτες νότες, έχω πάρει το πιάνο και πετάω”) ή την εμβληματική ‘Μπαλάντα Για Τους Ασφαλίτες’.

Γράφοντας για το… ποδόσφαιρο

Ο μαέστρος είχε και μια ξεχωριστή αγάπη στον Παναθηναϊκό. Πρώτα μαγεύτηκε με τους αστέρες της δεκαετίας του ’70, πήγαινε στη Λεωφόρο για να θαυμάσει τον Τάκη Λουκανίδη και τον Μίμη Δομάζο. Αργότερα, όπως όλοι οι Ελληνες, αγάπησε το μπάσκετ και όπως όλοι οι παναθηναϊκοί λάτρεψε τον Ζέλικο Ομπράντοβιτς και την ομάδα του. Όσο για τις προτιμήσεις του στο εξωτερικό, δεν έκρυψε ποτέ τη λατρεία του για την Μπαρτσελόνα. Στο βιβλίο του εξαιρετικού συναδέλφου Γιάννη Γεωργάκη “Κόμμα αλλάζουμε ομάδα ποτέ ή όταν ο Μίκης Θεοδωράκης συνάντησε το ποδόσφαιρο” διασώθηκε ένα κείμενο του Μικρούτσικου για την ιεροτελεστία του ποδοσφαίρου. Είχε διαβαστεί στην εκδήλωση “Όταν το Ποδόσφαιρο Συναντά την Τέχνη”, που είχαν διοργανώσει στο Χαλάνδρι ο Νίκος Μάλλιαρης και ο επιστημονικός σύλλογος ΑΡΓΩ το 2015, με την ευκαιρία των 90χρονων του Θεοδωράκη.

Ο τίτλος του κειμένου ήταν “Ιεροτελεστία της Άνοιξης”, σύνθεση του Ίγκορ Στραβίνσκι (το γιατί τον επέλεξε, θα το διαπιστώσετε, διαβάζοντας το):

“Λατρεύω το ποδόσφαιρο από την εποχή του Λινοξυλάκη, του Πανάκη, του Μπέμπη, του Νεστορίδη και του Μανταλόζη. Στη δεκαετία του 1950 στην Πάτρα, κάθε Κυριακή 3 το μεσημέρι το αυτί κολλημένο στο ραδιόφωνο και το απόγευμα στην πλατεία Όλγας με το πάνινο τόπι να προσπαθείς να μιμηθείς και να κάνεις αυτά που μόλις είχες ακούσει. Και διάβαζα τα κατορθώματα του Ντι Στέφανο, του Κουμπάλα και της Ταξιαρχίας του Πούσκας. Έπαθα κατάθλιψη όταν οι ισχυροί του κόσμου – ακόμα και στη Ρομαντική εποχή- δίνανε χαριστικά το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1954 στη Δυτική Γερμανία γιατί έπρεπε οι Γερμανοί να καθαρίσουν το παρελθόν τους.

Γνώρισα και λάτρεψα τον Δομάζο, τον απίστευτο Λουκανίδη και έφηβος δεν έχανα ούτε φιλικό παιχνίδι στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Κάποια στιγμή το ποδόσφαιρο άλλαξε. Ήρθε η εποχή που το ποδόσφαιρο χρησιμοποιήθηκε από τους οικονομικά ισχυρούς που με τους στρατούς οπαδών προσπαθούσαν να περάσουν τα δικά τους σχέδια για τα συμφέροντά τους. Και η βία να κρατάει καλά ειδικά στην Ελλάδα της κρίσης.

Ο Θάνος Μικρούτσικος σε συναυλία του ΣΚΑΙ στο Παναθηναϊκό Στάδιο Κατωμένης Κώστας / Eurokinissi

Αλλά και πάλι ως δια μαγείας ακόμα και σ’ αυτό το περιβάλλον καινούργιοι καλλιτέχνες και μάγοι της μπάλας με απογείωναν, από τον Μαραντόνα και τις ντρίπλες εντός ενός μέτρου, του Χατζηπαναγή, μέχρι το μαγικό τρίο της δεκαετίας του 2000, Τσάβι, Ινιέστα, Μέσι. Και τώρα με τον Μέσι, τον Νεϊμάρ και τον Σουάρεθ να με κάνουν να τρελαίνομαι.

Σκεφτόμουνα όταν έβλεπα στο Άμστερνταμ την κούρσα 50μέτρων του Δώνη και το άψογο γκολ του Βαζέχα που έγραψε το ΑΓΙΑΞ- ΠΑΟ 0-1, τί μουσική υπόκρουση θα έβαζα. Κατέληξα ότι έπρεπε να χρησιμοποιήσω την αγαπημένη μου ‘Ιεροτελεστία της Άνοιξης’ του Στραβίνσκι. Γιατί το ποδόσφαιρο αυτές τις στιγμές δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τα πιο σπουδαία έργα τέχνης. Γιατί η μπάλα στα πόδια των μάγων της, δημιουργεί την ίδια απόλαυση με τις πιρουέτες του Νουρέγιεφ, την ίδια απόλαυση με τον Γκλεν Γκουλντ όταν παίζει Μπαχ ή με τον Ραβί Σανκάρ όταν αυτοσχεδιάζει.

Κι εκεί όπου η Τέχνη ταυτίζεται με το ποδόσφαιρο, εκεί όπου οι μεγάλοι καλλιτέχνες συναντούν τους μεγάλους μάγους της μπάλας, είναι η στιγμή που ξεπερνούν τις καταγεγραμμένες τους δυνατότητες. Εκεί που ξεπερνούν τα όριά τους. Εκεί που κάνουν το αδύνατο, δυνατό. Στην περιπέτεια του ανθρώπου αυτό δεν είναι που μετράει; Τα παιδιά στο Παρίσι το 1968 αυτό είπανε ‘Ας είμαστε ρεαλιστές, ας κατακτήσουμε το αδύνατο’. Ευγνωμοσύνη σε όσους ποδοσφαιριστές μας απογείωσαν στο παρελθόν αλλά και σε όσους μας απογειώσουν στο μέλλον”.

Η εμφάνισή του στη Nova

Ο αείμνηστος Φίλιππος Συρίγος ήταν θαυμαστής του αξεπέραστου συνθέτη. Θυμάμαι, ακόμη τη συναυλία στο Θέατρο Βράχων, με τα Υπόγεια Ρεύματα (σε μια μοναδική συνεργασία, το 2009). Την είχαμε δει διπλα-δίπλα. Ο Μικρούτσικος ήταν… άρρωστος Παναθηναϊκός. Όπως και ο Κούτρας, ο οποίος από παλιά αγαπούσε το μπάσκετ των ‘πρασίνων’. Με τον Συρίγο, ο Μικρούτσικος έκανε παρέα και πολλές φορές ανέλυε τα τεκταινόμενα στον μπασκετικό Παναθηναϊκό. Έβγαζε το καπέλο στον Ομπράντοβιτς, τον οποίο θεωρούσε αναντικατάστατο και την… έμπαινε στους φίλους του, τους ολυμπιακούς.

Η εμφάνισή του, μάλιστα, στην εκπομπή της Nova για την Ευρωλίγκα το 2012 (έπειτα από έναν αγώνα Αρμάνι Μιλάνου-Παναθηναϊκού και εύκολη νίκη των ‘πρασίνων’) και κάποιες ατάκες του προκάλεσαν την επίσημη παρέμβαση των αδερφών Αγγελόπουλων! Ο Συρίγος την επόμενη εβδομάδα έδινε τις σχετικές διευκρινίσεις.

Δείτε το σχετικό απόσπασμα

Πάνω από τις ομάδες, βέβαια, το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, ο Μικρούτσικος ήταν ένας μουσικός περιωπής. Ένας συνθέτης εμπνευσμένος, που πέτυχε το ακατόρθωτο. Τη ‘Ρόζα’ και το ζεϊμπέκικο που τραγουδάει ο Μητροπάνος τη χορεύουν με τον ίδιο νταλκά ο επιχειρηματίας και ο εργάτης κι ας είναι τα λόγια του Αλκαίου, αφιερωμένα στη Ρόζα Λούξεμπουργκ, που κάποτε ήταν βέβαιη πως “η γη θα γίνει κόκκινη” (όπως έγραψε αργότερα ο Μπίρμαν) Το “Κακοήθες Μελάνωμα”, γραμμένο στη μνήμη του μεγάλου διανοητή Νίκου Πουλαντζά, από το ‘Εμπάργκο’ του 1982 (όλο σε στίχους Αλκαίου) είναι ένα διαχρονικό διαμάντι του…