Ο άνθρωπος που αψήφησε τον Μένγκελε

Ο Νοά Κλίγκερ είναι μια εμβληματική μορφή του Ισραήλ. Από τους τελευταίους επιζώντες του ολοκαυτώματος, πριν από δυο χρόνια (στα 90 του) βραβεύτηκε ως ο μεγαλύτερος σε ηλικία, εν ενεργεία, δημοσιογράφος, λατρεύει το μπάσκετ και τα σπορ, καθώς μετά την κόλαση του β΄παγκοσμίου πολέμου, το Άουσβιτς και τον πόλεμο για την ανακήρυξη του κράτους του Ισραήλ, αφιέρωσε τη ζωή του στον αθλητισμό.

Τον είχα γνωρίσει 32 χρόνια πριν, στο Ευρωμπάσκετ της Αθήνας. Τα μακριά άσπρα μαλλιά του, σήμα κατατεθέν ενός ατίθασου χαρακτήρα που όρθωσε ανάστημα ακόμη και στο χειρότερο εφιάλτη που έζησαν ποτέ οι άνθρωποι.

Ήξερα ότι στο αριστερό του χέρι του είχε μείνει ανεξίτηλος ο αριθμός που του είχαν χαράξει οι ναζί, όταν πέρασε την πόρτα με την ειρωνική πινακίδα «η εργασία απελευθερώνει». Όταν μπήκε στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς, οι πιθανότητες να επιβιώσει ήταν ελάχιστες.

Η αλήθεια είναι ότι δεν είχα την τύχη να ακούσω τις μαρτυρίες δια ζώσης. Η ζωή (ευτυχώς) για τον ακμαίο Νοά συνεχίστηκε επί μακρόν, ασχολήθηκε με πολλά πράγματα, ήταν μόνιμος ανταποκριτής της Εκίπ στο Τελ Αβίβ, του άρεσε η πυγμαχία (θα καταλάβετε γιατί) και έγινε μέλος της επιτροπής μπάσκετ της ΑΙPS. Της διεθνούς ένωσης των αθλητικών δημοσιογράφων. Πάντα, όμως, ήταν (και είναι) ένας επιζών του ολοκαυτώματος. Δίνει ένα τιτάνιο αγώνα να μην επέλθει η λήθη. Να μη ξεχαστεί το έρεβος, το όνειδος του ναζισμού και της ανθρώπινης κτηνωδίας.

Ένας-ένας, όσοι επέζησαν, φεύγουν από τη ζωή. Οι αναθεωρητές της ιστορίας, όπως ο τσαρλατάνος Ντέιβιντ Ίρβινγκ, προσπαθούν να αναπλάσουν τα πραγματικά γεγονότα, να αμβλύνουν τα μεγέθη, να μας πουν ότι «δεν ήταν αληθινά όσα σας λένε». Ο Κλίγκερ επιμένει να τους κατακεραυνώνει. Όσο αναπνέει, θα συνεχίσει. «Αυτό που έζησα δεν μπορώ να το εξηγήσω. Μπορώ όμως να το περιγράψω. Κι αν με ρωτάτε τι ήταν το Άουσβιτς, θα το πω ως εξής: Μπροστά του η κόλαση, είναι παράδεισος».

ΣΤΟ ΖΑΠΠΕΙΟ ΓΙΑ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ

Η φωνή του στέρεα, όπως και το μυαλό του. Έτσι τον θυμόμουν, έτσι τον βρήκα και πάλι μπροστά μου, σε ένα ζεστό βράδυ, στο Ζάππειο την περασμένη Τετάρτη. Η αφορμή, το βιβλίο «Το ποδόσφαιρο των μελλοθανάτων», που έγραψε ο Κέβιν Σίμπσον και κυκλοφόρησε στην Ελλάδα (σε μετάφραση Ν.Παπαδογιάννη) από τις εκδόσεις ΜVPublications

Η εκδήλωση που έγινε από τον ραδιοσταθμό «Στο Κόκκινο», είχε προσκεκλημένο, ανάμεσα στους ομιλητές και το Νοά Κλίγκερ. Μέσω Skype από το Τελ Αβίβ. Μπορεί ο ίδιος να μην έπαιξε ποτέ ποδόσφαιρο, είναι όμως από τους τελευταίους επιζώντες της κόλασης.

(Ο Μένγκελε (στη μέση) μαζί με άλλους ναζί)

Και κάθε του φράση, ήταν για όλους, ένα μικρό μάθημα ιστορίας. Θα μπορούσε να είχε αφανιστεί σε έναν από τους θαλάμους αερίων. Για την ακρίβεια, λίγο έλειψε να βρεθεί εκείι, όταν ένα πρωί ο διαβόητος «γιατρός» Γιόζεφ Μένγκελε, ο Άγγελος του Θανάτου, όπως τον αποκάλεσαν, διέγνωσε πνευμονία και τον έστειλε αριστερά. Στην πλευρά, δηλαδή, όσων πήγαιναν για εξόντωση. Ο Κλίγκερ σκέφτηκε ότι σε μισή ώρα θα ήταν νεκρός και αποτόλμησε κάτι που κανείς δεν είχε κάνει μέχρι τότε. Ξαναμπήκε μπροστά στον Μένγκελε, για «επανεξέταση». Αυτή τη φορά άκουσε, σχεδόν σαν χαρμόσυνο τραγούδι, τον διαβόητο ναζί να λέει: «Δώστε μου την κάρτα του πίσω…»

Και τον έστειλε ξανά στα δεξιά.

Στο Ζάππειο, ο Κλίγκερ διηγήθηκε άλλες δυο ιστορίες. H πρώτη κόβει την ανάσα, η δεύτερη αποκαλύπτει την διαδρομή θανάτου, που έκαναν και οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Σχεδόν όλοι εξολοθρεύτηκαν, πρόλαβαν όμως να κάνουν μικρά θαύματα, όπως ο βαλκανιονίκης της πυγμαχίας Τζάκο Ραζόν που στην κυριολεξία έσωσε τον Νοά , μαθαίνοντάς του πυγμαχία.

Ο ΣΩΤΗΡΑΣ ΤΖΑΚΟ ΡΑΖΟΝ

Ας ξεκινήσουμε από την πρώτη: «Όταν φτάσαμε στο Άουσβιτς, η θερμοκρασία ήταν -25 βαθμοί. Όσοι προλάβαμε ανεβήκαμε στα καμιόνια. Άλλοι ακολουθούσαν πεζοί. Μπήκαμε στην καμπίνα του οδηγού και είδαμε έναν εθελοντή των SS, μάλλον από τη Γιουγκοσλαβία. Μας είπε «φύγετε». Δεν του δώσαμε σημασία. Το επανέλαβε. Την τρίτη φορά, φώναξε «αν δεν κατέβετε, θα σας πυροβολήσω». Βγήκαμε έξω. Είπα στο φίλο μου «κοίτα να δεις που οι εθελοντές, είναι πιο φανατικοί». Κατέβηκα, ωστόσο. Τελικά, το καμιόνι πήγαινε κατευθείαν στην είσοδο των θαλάμων αερίων. Ο φίλος μου δεν τα κατάφερε. Για ένα απροσδιόριστο λόγο, είχα γλιτώσει (για πρώτη φορά) το θάνατο)»

(Η είσοδος στο Άουσβιτς, ακόμη ανατριχιάζει το είναι σου)

Και η δεύτερη: «Στο Άουσβιτς ο πρώτος στόχος, κάθε μέρα που ξημέρωνε, ήταν η επιβίωση. Δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Ένας από τους διοικητές του στρατοπέδου, ο Χάινριχ Σβαρτζ, είχε κόλλημα με την πυγμαχία. Μια μέρα, ρώτησε αν υπήρχαν ανάμεσά μας πυγμάχοι. Σήκωσα το χέρι μου, ασυναίσθητα κι ας … μην είχα ποτέ πυγμαχήσει ποτέ στη ζωή μου. «Από σήμερα αρχίζετε να πυγμαχείτε…» είπε ο Γερμανός, που ήθελε να διοργανώσει αγώνες μεταξύ των κρατουμένων, για την διασκέδαση των SS. Ο Τζάκο Ραζόν, που γνώρισα εκείνη τη μέρα, ήταν βαλκανιονίκης πυγμαχίας, στην κατηγορία των ελαφρών βαρών. Μου είπε «αν δεν ξέρεις μποξ, θα σου μάθω μερικές κινήσεις». Με άφησε να τον ακουμπήσω, το ίδιο έκανε κι αυτός, για να μου υποδείξει πως χτυπάνε τον αντίπαλο. Μαζί του έμαθα να παίζω μποξ και μάλιστα στο τέλος έγινα και σχετικά καλός. Κάπως έτσι σώθηκα, γιατί οι μποξέρ του Άουσβιτς είχαν ένα προνόμιο. Έτρωγαν ένα πιάτο σούπα περισσότερο, από τους υπόλοιπους, για να μπορούν να στέκονται στα πόδια τους…»

Η ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Το όνομα του Τζάκο Ραζόν ήταν γνωστό στη Θεσσαλονίκη, στη δεκαετία του 30, όταν η ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα της πόλης, ασχολήθηκε ενεργά με τον αθλητισμό. Μαζί με τον Σολομόν Αρούχ και τον Ντίνο Ουζιέλ ήταν οι πιο γνωστοί πυγμάχοι της Μακαμπή Θεσσαλονίκης, με ξεχωριστές διακρίσεις ακόμη και βαλκανικές νίκες. Δεν ήταν βέβαια, οι μόνοι Εβραίοι γνωστοί αθλητές, πριν σχεδόν 100 χρόνια. Ο σπρίντερ και διεθνής ποδοσφαιριστής του Ηρακλή, Αλβέρτος Ναχμίας, ήταν ο πρώτος ποδοσφαιριστής που πέτυχε γκολ για την Εθνική Ελλάδος, ο δρομέας ημιαντοχής Λέων Πασύ με τα αδέρφια του Τζακ και Αλβέρτο διακρίνονταν στον στίβο.

(Η ποδοσφαιρική ομάδα της Μακαμπί Θεσσαλονίκης στη δεκαετία του ’30)

Ακόμη και στον γυναικείο αθλητισμό η εβραϊκή κοινότητα πρωταγωνίστησε στην Θεσσαλονίκη, με ομάδα βόλεϊ από τον σύλλογο Ακόαχ αλλά και την πρωταθλήτρια σε δρόμους και άλματα, Αλέγκρα Γκρατένιο, αθλήτρια του Ηρακλή. Πριν από μερικά χρόνια, η έκθεση φωτογραφικών τεκμηρίων «Ελληνες Εβραίοι αθλητές και αθλήτριες. Η συμβολή της Θεσσαλονίκης» έφερε ξανά στο φως, ξεχασμένες ιστορίες.

Οι περισσότερες έσβησαν στο Άουσβιτς, όπου μεταφέρθηκε σχεδόν σύσσωμη η κοινότητα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, με τρομακτικές απώλειες. Από τους 43.000 που εκτοπίστηκαν, μόλις 1.950 επέστρεψαν στην Θεσσαλονίκη μετά τον πόλεμο. Οι επιζώντες μετείχαν στους αγώνες που έγιναν το 1945 στον εορτασμό της απελευθέρωσης. Σημαιοφόρος ήταν ο Ντίνος Ουζιέλ, πυγμάχος κι αυτός. Απέδρασε από το στρατόπεδο Χιρς και εντάχθηκε στην ελληνική αντίσταση στο βουνό

Ο ΑΝΙΚΗΤΟΣ ΣΟΛΟΜΟΝ ΑΡΟΥΧ

Αμέτρητες ψυχές χάνονταν στα κρεματόρια και στα καταναγκαστικά έργα. Ο Τζάκο Ραζόν, δεν βοήθησε μόνο τον Κλίγκερ. Στο Άουσβιτς είχε τη φήμη του προστάτη των αδυνάτων. Χάρη στην πυγμαχία, έμεινε ζωντανός. Το ίδιο και ο Σολομόν Αρούχ, που το 1943 εκτοπίστηκε μαζί με τα τέσσερα αδέρφια του, που θανατώθηκαν αμέσως. Ο Αρούχ ήταν ίσως ο πιο γνωστός μποξέρ της εποχής και επέζησε για να διηγηθεί την ιστορία: «Οι κανόνες ήταν απλοί. Παίζαμε μέχρι να βγει κάποιος νοκ-άουτ ή έως ότου βαρεθούν οι Ναζί. Αρνούνταν να φύγουν, αν δεν έβλεπαν αίμα. Θύμιζαν περισσότερο κοκορομαχίες και διεξάγονταν κάθε Τετάρτη και κάθε Κυριακή, σε μια αποθήκη γεμάτη καπνό, με τους φρουρούς να πίνουν και να στοιχηματίζουν. Σκότωναν όποιον έκριναν ως αδύναμο. Τιμωρούσαν όποιον έχανε…»

(Έπαθλο για το νικητή ένα καρβέλι ψωμί. Ο Αρούχ έδωσε στη διάρκεια της κράτησής του 208 αγώνες. Νίκησε στους 206, ενώ δυο έληξαν με ισοπαλία)

«Πριν κάθε αγώνα έτρεμα. Ήμουν χάλια. Όταν έφτανα στο ρινγκ, ήξερα πως αν δείξω συμπόνια, θα χάσω τη ζωή μου. Δεν είχα επιλογές…» έλεγε χρόνια μετά. Η ζωή του έγινε ταινία, το 1989, με τίτλο «ο θρίαμβος του πνεύματος» και πρωταγωνιστή τον Γουίλιαμ Νταφόε. Για τις ανάγκες της ταινίας ο Αρούχ ταξίδεψε ξανά στο Άουσβιτς μετά από σαράντα πέντε χρόνια.

Η Νίκη Μπάκουλη είχε γράψει παλιότερα την ανατριχιαστική ιστορία του μεγάλου μποξέρ

ΔΕΝ ΘΑ ΞΕΧΑΣΤΕΙ ΑΝ…

Ο Νοά Κλίγκερ απελευθερώθηκε από τον κόκκινο στρατό στις 29 Απριλίου του 1945. Είχε περπατήσει δέκα μέρες, σε πορεία θανάτου, μέχρι να φτάσει στο στρατόπεδο Ράβενσμπρουκ, όπου τελείωσε οριστικά ο εφιάλτης της νιότης του. Το μόνο που φοβάται, όπως λέει, είναι μην ξεχαστούν τα εγκλήματα του ναζισμού: «Έχω την αίσθηση ότι σε μισό, ένα αιώνα από τώρα, θα τα έχει σκεπάσει όλα η λήθη…»

Όχι, αν μείνουν ζωντανές οι ιστορίες. Η δική του, του Τζάκο Ραζόν, του Σολομόν Αρούχ.

Η ιστορία των πατεράδων μας και των παππούδων μας. Το “Ποδόσφαιρο των Μελλοθανάτων” είναι μια καλή αφορμή να ασχοληθεί κανείς με τη μάχη κατά του ναζισμού. Να καταλάβει τη δύναμη της προπαγάνδας, να κάνει συνειρμούς, να μάθει, να ανοίξει το μυαλό του.

Η Ελλάδα έχει χύσει αίμα απέναντι στους φασίστες. Αν μάθουμε στα παιδιά μας τις θυσίες απλών, καθημερινών ανθρώπων, που εκτελέστηκαν στην κατοχή, τίποτε δεν θα χει πάει χαμένο…

• Αυτό ήταν το πρώτο ‘Ζαν Πρες’ σε μια νέα προσπάθεια στο Contra.gr. Θα τα λέμε συχνά από δω. Έχετέ μας εμπιστοσύνη. Δεν θα σας απογοητεύσουμε.