Black Power Salute: Από 'προδότες', Hall of Famers, 51 χρόνια δρόμος

To πρωί της 16ης Οκτωβρίου του 1968, ο 24χρονος -τότε- Τόμι Σμιθ επρόκειτο να εκπροσωπήσει τις ΗΠΑ στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μεξικού, στον τελικό των 200 μέτρων. Μεταξύ των ανταγωνιστών του ήταν και ο συμπατριώτης του, Τζον Κάρλος. Εκείνη την ημέρα καταρρίφθηκε το παγκόσμιο ρεκόρ, με τον Σμιθ να τερματίζει σε 19.83. Ήταν η δεύτερη φορά που το χρονόμετρο σταματούσε κάτω των 20''. Για την ιστορία, από το 2009 το ρεκόρ είναι τα 19.19 και ανήκει στον Γιουσεϊν Μπολτ, ενώ στο ΤΟΡ25 όλοι έχουν επιδόσεις κάτω των 20''.

Τότε ο Σμιθ τερμάτισε πρώτος, ακολούθησε ο Αυστραλός Πίτερ Νόρμαν (20.06'') και τρίτος ήταν ο Κάρλος (20.10''). Όπως είθισται να συμβαίνει, μετά το τέλος της κούρσας οι αθλητές πήγαν για την απονομή των μεταλλίων. “Η τελετή αυτή πέρασε χωρίς να συγκεντρώσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μέσα στο Ολυμπιακό Στάδιο” είχε ομολογήσει ο απεσταλμένος των The New York Times, στους Αγώνες, Τζόσεφ Σίχαν στο Smithsonian. Ήταν αυτός που έκανε πρωτοσέλιδο μια από τις πιο εμβληματικές φωτογραφίες στην ιστορία του αθλητισμού. Το κλικ το είχε κάνει ο Τζον Ντομίνις, φωτογράφο που 'χε καλύψει για το περιοδικό Life τον πόλεμο στην Κορέα, αυτόν του Βιετνάμ, το Woodstock, είχε δουλέψει σε όλες τις ηπείρους και σε έξι Ολυμπιακούς Αγώνες.

Αυτό που δεν φαινόταν στη φωτογραφία ήταν πως οι αθλητές δεν φορούσαν παπούτσια. Εμφανίστηκαν με τις -μαύρες- κάλτσες τους, για να καταδείξουν τη φτώχεια των μαύρων Αμερικανών. Στα χέρια φορούσαν μαύρο γάντι που εξέφραζε τη δύναμη και την ενότητα των μαύρων. Ο Σμιθ έβαλε και ένα μαύρο φουλάρι (έδειχνε την υπερηφάνεια μαύρων), ενώ ο Κάρλος προτίμησε τις χάντρες, ως συμβολισμό για τους νεκρούς από λιντσάρισμα. Με το που άρχισε ο εθνικός ύμνος των ΗΠΑ, οι δυο τους κατέβασαν το κεφάλι και ύψωσαν τη γροθιά.  Αυτή η χειρονομία, που έμεινε γνωστή ως Black Power Salute, εξακολουθεί να είναι  -51 χρόνια μετά- ο θρίαμβος των διαμαρτυριών που έχουν κάνει ποτέ αθλητές.

Σημείωση: ο Νόρμαν τους στήριξε, φορώντας κονκάρδα που έγραφε Olympic Project for Human Rights, οργανισμός με τον οποίον συνεργάζονταν οι συναθλητές του. Ο Κάρλος είχε αποκαλύψει στο περιοδικό Time  πως “ο Πίτερ μας είπε ότι 'ξέρω ότι αυτό που θα κάνουμε είναι πολύ μεγαλύτερο από οποιαδήποτε επίδοση. Θα είμαι δίπλα σας'. Τελευταία στιγμή γύρισα και τον κοίταξα στα μάτια. Δεν είδα φόβο. Είδα αγάπη”.

“Η  μη βίαιη κίνηση τους κρίθηκε ως παράδειγμα του ριζοσπαστισμού της δύναμης των μαύρων” εξήγησε ο Νταγκ Χάρτμαν, κοινωνιολόγος του University of Minnesota και συγγραφέας του “Race, Culture and the Revolt of the Black Athlete: The 1968 Olympic Protests and Their Aftermath”. Στη χώρα τους, η κυρίαρχη τάση έγινε το μίσος εναντίον τους. “Οι ΗΠΑ ήταν ήδη διχασμένες, εξαιτίας του Πολέμου του Βιετνάμ και του κινήματος για τα ατομικά δικαιώματα. Το 1968 ήταν μια πολυτάραχη χρονιά, με διαδηλώσεις εναντίον του πολέμου, τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και του Ρόμπερτ Κένεντι και τους ξυλοδαρμούς των διαδηλωτών κατά την Εθνική Συνέλευση των Δημοκρατικών, από την αστυνομία του Σικάγο”. Πριν τους Αγώνες, πολλοί μαύροι αθλητές είχαν συζητήσει το ενδεχόμενο μποϊκοτάζ, ως μέσο διαμαρτυρίας για τις φυλετικές ανισότητες στη χώρα. Αυτό τελικά, δεν έγινε.

Οι Σμιθ και Κάρλος ήταν φοιτητές στο San Jose University, όπου δίδασκε ο κοινωνιολόγος Χάρι Έντουαρντς. Ήταν αυτός που πρότεινε την αποχή. Ο Κάρλος ήταν γεννημένος και μεγαλωμένος στο Χάρλεμ και κατά τον καθηγητή του “ήταν ένα εξωστρεφές άτομο, με προκλητική προσωπικότητα”. Ο Σμιθ ήταν γιος μισθωτού καλλιεργητή (αγρότες που πλήρωναν ως ενοίκιο μέρος της σοδειάς), στο Τέξας. “Ήταν πιο soft και ιδιωτικός άνθρωπος”. Όταν ύψωσαν τις γροθιές του, εξέφρασαν αυτά που είχαν στην καρδιά και το μυαλό τους.

“Ανέβηκα στο βάθρο, ως αξιοπρεπής μαύρος άνδρας που έλεγε 'αυτό που συμβαίνει, είναι λάθος'. Τζον Κάρλος

“Ήταν μια κραυγή για ελευθερία και ανθρώπινα δικαιώματα. Έπρεπε να μας δουν, εφόσον δεν ήθελαν να μας ακούσουν. Τόμι Σμιθ

H Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή έκρινε πως οι αθλητές είχαν δώσει πολιτική χροιά σε ένα αθλητικό γεγονός που δημιουργήθηκε για να προμοτάρει την ειρήνη. Η ΔΟΕ είχε τότε επικεφαλής τον Έιβερι Μπρούντατζ, γνωστό για τις προσπάθειες του να 'νικήσει' με όλα τα μέσα (θεμιτά και αθέμιτα) πιθανά μποϊκοτάζ, για τους Αγώνες του 1936 των Ναζί και υποστηρικτή της ένταξης της Νοτίου Αφρικής στους Ολυμπιακούς Αγώνες, την εποχή του Απαρτχάιντ. 

Η ΕΣΣΔ σχολίασε πως “ουδέποτε έχουμε χρησιμοποιήσει τους Αγώνες για λόγους προπαγάνδας”, πράγμα ελαφρώς αναληθές, αν βάλουμε κάτω τα περιστατικά ντόπινγκ -με την προπαγάνδα να επιδιώκεται μέσω των κορυφαίων επιδόσεων.  Εν πάση περιπτώσει, μετά το ύψωμα της γροθιάς αμφότεροι αποβλήθηκαν και επέστρεψαν εσπευσμένα στις ΗΠΑ, όπου καθημερινά δέχονταν απειλές για τη ζωή τους. Τους ζήτησαν (απαίτησαν) να απολογηθούν. Αρνήθηκαν. Σε ντοκιμαντέρ που έκανε το HBO, ο Σμιθ είχε εξηγήσει ότι “ήμασταν άνθρωποι που είδαμε την ανάγκη που υπήρχε να κάνουμε τον κόσμο να ασχοληθεί με τις ανισότητες, στη χώρα μας. Δεν μου αρέσει η ιδέα των ανθρώπων που το αντιμετωπίζουν ως κάτι αρνητικό. Δεν ήταν κάτι άλλο από μια υψωμένη γροθιά και ένα κατεβασμένο κεφάλι, μαζί με την αναγνώριση στην αμερικανική σημαία. Δεν συμβόλιζε με κανέναν τρόπο το μίσος”.

Για καιρό αντιμετωπίζονταν ως 'προδότες' και καθημερινά απειλούνταν η ζωή τους. Στα καλά νέα, με αφορμή αυτούς 'γεννήθηκε' μια νέα γενιά ακτιβιστών. Η στήριξη μια φορά, και ο θαυμασμός για όσα έκαναν αυτοί οι δύο ήλθε δεκαετίες αργότερα, γιατί όπως πιθανόν να γνωρίζεις είναι πολύ πιο εύκολο να αποθεώνεις κάποιον, κατόπιν εορτής. Έτσι, φέτος είναι μεταξύ των ονομάτων που θα μπουν στο Hall of Fame των Ολυμπιακών Αγώνων.

Ο Κάπερνικ και ο Αμπντούλ Τζαμπάρ τους επανέφεραν στο προσκήνιο

Οι δυο τους κλήθηκαν να σχολιάσουν το 2016 τη διαμαρτυρία του Κόλιν Κάπερνικ, αφότου ο Καρίμ Αμπντούλ Τζαμπάρ είχε γράψει στην Washington Post πως "αυτό που πρέπει να τρομοκρατεί τους Αμερικανούς, δεν είναι η επιλογή του Κάπερνικ να μείνει καθισμένος, στην ανάκρουση του ύμνου, αλλά ότι σχεδόν 50 χρόνια μετά την τιμωρία του Μοχάμεντ Άλι από την πυγμαχία (αποκλείστηκε από το 1967 έως το 1970, επειδή αρνήθηκε να πολεμήσει στο Βιετνάμ), για τη στάση του όταν οι Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος ύψωσαν τις γροθιές τους -στάση που διαδέχθηκε δημόσιος εξευτελισμός και αναρίθμητες απειλές για τη ζωή του-, ακόμα οφείλουμε να επιστήσουμε την προσοχή στις ίδιες φυλετικές ανισότητες. Η αποτυχία στο να διορθώσουμε αυτό το πρόβλημα είναι κάτι το πραγματικά αντι-αμερικανικό".

Ο θρύλος του ΝΒΑ εξήγησε πως “θα έπρεπε να θαυμάζουμε αυτούς που ρισκάρουν την προσωπική τους άνεση, ώστε να προωθήσουν τις αξίες της χώρας τους”, ιδανικά στο σωστό timing.

“Η εξάλειψη της βλακείας χρειάζεται κάποιες φορές θυσίες”

Eκείνη την εποχή λοιπόν, ο Τόμι Σμιθ είχε δηλώσει στο "Macleans" πως "ξέρω τι περνά αυτός ο νέος άνδρας. Η εξάλειψη της βλακείας χρειάζεται κάποιες φορές θυσίες. Αυτή τη φορά ο Κόλιν είπε στον εαυτό του 'ελπίζω ο κόσμος να με ακούσει, γιατί έχω να πω κάτι. Δεν έχω σκοπό να βλάψω κάποιον'. Είμαι 72 τώρα. Μπορείτε ωστόσο, να δείτε δυο άνδρες να παλεύουν για το ίδιο πράγμα, με μισό αιώνα διαφορά". Τότε πετούσαν πέτρες στο σπίτι του, καθημερινά "και μια λίγο έλειψε να χτυπήσει το γιο μου. Ήμουν παντρεμένος και τελειόφοιτος στο κολέγιο. Για κάποια εκατοστά δεν τραυματίστηκε ο γιος μου, ενώ κοιμόταν στην κούνια του. Τώρα, κάνουν τον Κάπερνικ να φαίνεται ο κακός της υπόθεσης, απλά και μόνο επειδή λέει την αλήθεια. Τον στηρίζει για το σκοπό του, ανεξάρτητα από το πώς έχει επιλέξει να κάνει ό,τι κάνει. Αν δεν χρησιμοποιεί βία, τουλάχιστον πρέπει να τον ακούσουμε".

Ο Τζον Κάρλος είχε τονίσει σε ραδιοφωνική συνέντευξη ότι "το 1968 δεν είχα να φάω και κανείς στη γειτονιά μου δεν είχε να φάει. Τα μετάλλια εν τω μεταξύ, δεν τρώγονται. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν οι ίσες ευκαιρίες προς όλους τους ανθρώπους. Ο Κόλιν συνεχίζει την κληρονομιά θρυλικών μορφών που υπερασπίζονταν τα δικαιώματα του ανθρώπου και έχει προκαλέσει δημόσιο διάλογο. Όταν κάθισε στον ύμνο ήταν στα μάτια μου το ίδιο με την κίνηση της Ρόζα Παρκς να καθίσει στο λεωφορείο".

(αν δεν γνωρίζεις, η Παρκς ήταν η "πρώτη κυρία" των πολιτικών δικαιωμάτων, "η μητέρα του κινήματος για την ελευθερία" και την 1η Δεκεμβρίου του 1955 είχε αρνηθεί να υπακούσει στην εντολή οδηγού λεωφορείου να δώσει τη θέση της, στο μέρος όπου κάθονταν οι μαύροι, σε έναν λευκό επιβάτη επειδή το δικό τους κομμάτι ήταν γεμάτο).