Αίμα στο νερό: Η ουγγρική εκδίκηση για τη σοβιετική εισβολή

Οι Ούγγροι που βρίσκονται στην πόλη, στις 6 Δεκεμβρίου του 1956, κινούνται ομαδόν. Πρώτα, στο γυμναστήριο του σταδίου της Δυτικής Μελβούρνης, όπου ο ήρωάς τους, Λάζλο Παπ, δίνει τον τελικό στην κατηγορία ελαφρών μεσαίων βαρών στην πυγμαχία, με τον Χοσέ Τόρες από τις ΗΠΑ. Μετά τη νίκη του, που του χαρίζει το 3ο διαδοχικό χρυσό ολυμπιακό μετάλλιο και τον μετατρέπει σε θρύλο, φεύγουν για το κολυμβητήριο. Εκεί, η Ουγγαρία αντιμετωπίζει τη Σοβιετική Ένωση στον ημιτελικό του τουρνουά πόλο.

Αν και η χαρά για τον εθνικό ήρωα είναι τεράστια, το άγχος υπερισχύει. Πρόκειται για ένα παιχνίδι που η Ουγγαρία πρέπει οπωσδήποτε να νικήσει. Σήμερα γιορτάζει ο Κλάους, είναι Χριστούγεννα. Η Coca-Cola δεν έχει μολύνει ακόμα την αξία του. Η Μελβούρνη από τη Βουδαπέστη απέχει μέρες με το αεροπλάνο. Και οι Μαγυάροι στην αυστραλιανή πόλη ξέρουν ότι στην πρωτεύουσα, από το νησί της Μαργαρίτας ως τις όχθες του Δούναβη, ουδείς γιορτάζει.

***

“Άκουσα ένα σφύριγμα και αναρωτήθηκα ‘γιατί σφύριξε ο διαιτητής;’ Γύρισα και τον κοίταξα και τότε κατάλαβα ότι έκανα ένα ολέθριο λάθος. Είδα έναν αγκώνα να έρχεται κατά πάνω μου και προσπάθησε να μου ρίξει μπουνιά. Είδα περίπου 4.000 αστέρια. Ακούμπησα το πρόσωπό μου και ένιωσα ζεστό αίμα να χύνεται στο νερό. Και κατευθείαν σκέφτηκα ‘Θεέ μου, δεν θα μπορώ να παίξω στο επόμενο παιχνίδι'”. Ο Έρβιν Ζάντορ πέθανε στις 28 Απριλίου 2012. Δεν είδε το σερί της εθνικής Ουγγαρίας, που είχε 3 χρυσά μετάλλια και πήγαινε προς το 4ο, να διακόπτεται στον προημιτελικό των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου από τους Ιταλούς. Τρεις μήνες πριν κλείσει τα 78 του, αποδήμησε σε τόπο χλοερό. Μέχρι και λίγο πριν πεθάνει, όμως, έδινε συνεντεύξεις. Αναφερόταν σε εκείνη τη γροθιά που δέχθηκε από τον Βαλεντίν Πρακόπαφ. Όταν το αίμα από το πρόσωπό του εκτοξεύθηκε στην πισίνα, ο τίτλος σε ένα από τα πλέον μνημειώδη παιχνίδια στην ιστορία της υδατοσφαίρισης είχε δοθεί: “Το αίμα στο νερό”.

Στο νότιο ημισφαίριο είναι καλοκαίρι, πόσω μάλλον αυτό το ζεστό μεσημέρι στη Μελβούρνη. Στην ανατολική Ευρώπη επικρατεί χειμώνας. Και στη Βουδαπέστη, το κρύο φτάνει στο κόκαλο. Δεν πρόκειται μόνο για τη χαμηλή θερμοκρασία και τα ψυχρά ρεύματα. Από τις 23 Οκτωβρίου έως τις 4 Νοεμβρίου η πρωτεύουσα μετρά νεκρούς.

Είναι εκείνη η μέρα, η 23η του 10ου μήνα του χρόνου, όταν φοιτητές που έσφυζαν από ζωντάνια (κι αυτό θα αποδεικνυόταν ειρωνεία), είχαν μπαφιάσει με το σοβιετικό κομουνισμό. Εξέγερση και μάλιστα επιτυχημένη. Η αντίδραση των Σοβιετικών δεν ήταν άμεση, αλλά όταν έγινε, πήδακες αίματος ανέβλυσαν στην πόλη. Στις 4 του Νοέμβρη μπήκαν στη Βουδαπέστη, σκορπώντας τρόμο και θανατικό, προσπαθώντας να διαλύσουν την επανάσταση εις τα εξ ων συνετέθη. Μέχρι τις 10 Νοεμβρίου, το όλο πολεμικό σκηνικό είχε διανθιστεί με περιπολίες αεροπλάνων που πετούσαν στον ουγγρικό ουρανό και με βόμβες που έπεφταν στο έδαφος, Οι πιλότοι, ως έμμεσοι συνεργοί, δεν έβλεπαν τα πρόσωπα των νεκρών.

Σε ένα προάστιο έξω από τη Βουδαπέστη προετοιμαζόταν η εθνική ομάδα πόλο της Ουγγαρίας, που είχε κατακτήσει 4 χρόνια νωρίτερα το χρυσό ολυμπιακό μετάλλιο, στο Ελσίνκι. Οι Ούγγροι διεθνείς, απομονωμένοι, δεν μπορούσαν να γνωρίζουν ακριβώς το μέγεθος των γεγονότων. Αλλά τα άκουγαν. Η πιθανότητα εμπλοκής τους στην επανάσταση ανάγκασε την ομάδα να μεταναστεύσει και να συνεχίσει την προετοιμασία της στην Τσεχοσλοβακία, προτού, από εκεί, βρεθεί στη Μελβούρνη. Ο αρχηγός Ντέζο Γκιαρμάτι και η παρέα του είχαν φτάσει πια στην Ωκεανία, όταν τους παρήχαν ενημέρωση για τα καθέστατα. Η πρώτη αντίδραση ήταν τρόμος. Είχαν αφήσει έρμαια της επίθεσης τους δικούς τους ανθρώπους. Και δεν ήξεραν, ούτε επρόκειτο σύντομα να μάθουν, αν επλήγη ολοσχερώς ή σε κάποιο σαδιστικό βαθμό η σωματική ακεραιότητά τους.

***

Όταν ο Κουεντίν Ταραντίνο γύρισε το ντοκιμαντέρ ‘Freedom’s Fury’, το 2006, από τη θέση του παραγωγού, για να γιορτάσει την 50ή επέτειο από το πιο σπουδαίο παιχνίδι στην ιστορία του πόλο, αλλά, κυρίως, να αναδείξει την πολιτική διάσταση, την αγάπη για την πατρίδα και το πώς εκείνη εμπλέκεται με τον αθλητισμό – και με τη βεβαιότητα ότι δεν επρόκειτο για κάτι οικείο για τον ίδιο- τόνισε ότι είναι “η πιο ωραία ιστορία που δεν έχει ειπωθεί ποτέ”.

Το παιχνίδι της Ουγγαρίας με τη Σοβιετική Ένωση κρατάει, στην ταινία, σχεδόν 7 λεπτά. Αν και είναι η βάση του φιλμ, δεν είναι η θεματολογία του. Μοιάζει με τον Στιβ Μπουσέμι στο ‘Reservoir Dogs’. Η συγκεκριμένη ουγγρική νίκη ήταν μία μεταφορά ελευθερίας. “Αισθανόμασταν ότι παίζαμε, όχι μόνο για τους εαυτούς μας, αλλά και για τους συμπατριώτες μας”, θυμάται για εκείνο το ματς ο Ζάντορ.

Στη χώρα, την ώρα που οι Ολυμπιακοί Αγώνες βρίσκονταν σε εξέλιξη, η ποδοσφαιρική εθνική Ουγγαρίας δεν υπάρχει πια: οι παίκτες, με προπονητή τον Μάρτον Μπούκοβι, έναν από τους 4 ‘ερευνητές’ και δημιουργούς του ποδοσφαιρικού συστήματος 4-2-4 (και αργότερα αγαπητό προπονητή του Ολυμπιακού), έφυγαν για ένα τουρνουά στο Μπιλμπάο και δεν ξαναγύρισαν: ο Φέρεντς Πούσκας έγινε επαίτης, για να βρει τελικά δουλειά στη Ρεάλ Μαδρίτης, ενώ ο Γκιούλα Κότσιτς και ο Ζόλταν Τσίμπορ, μέλη της άλλοτε υπέροχης (και αήττητης από το 1950 έως τον τελικό Παγκοσμίου Κυπέλλου 1954) ‘Αρανιτσαπάτ’ (που και σημαίνει ‘χρυσή ομάδα’, κατέληξαν στην Μπαρτσελόνα.

Αυτή η ομάδα δεν είχε χάσει από τον τελικό του Παγκόσμιου Κυπέλλου, το 2-3 από τη Δυτική Γερμανία. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1956, έγινε η πρώτη που νίκησε τη Σοβιετική Ένωση στη Μόσχα, στο ‘Lenin Stadium’, με 1-0, χάρη σε γκολ του Τσίμπορ. Ήταν μεν φιλικό ματς, αλλά δεν βοήθησε τους νευρώνες των Σοβιετικών. Η ομάδα που πήγαινε να πάρει το δεύτερο διαδοχικό χρυσό ολυμπιακό μετάλλιο, διαλύθηκε οριστικά και αμετάκλητα.

Στο πόλο, όμως, η σκηνή είχε αδειάσει, η αυλαία είχε πέσει και περίμενε τους ήρωες για το αλησμόνητο δράμα. Εκείνο το μεσημέρι, στο ολυμπιακό κολυμβητήριο, επικρατούσε αντί-σοβιετισμός: το κοινό αποτελούταν από εκπατρισμένους Ούγγρους, αλλά και Αυστραλούς και Αμερικανούς, οι οποίοι στη Σοβιετική Ένωση έβρισκαν ένα ταξικό εχθρό, για τη στάση της στον Ψυχρό Πόλεμο. Το παιχνίδι ήταν προγραμματισμένο να αρχίσει στις 15:25.

***

Οι Ούγγροι έπρεπε να μαθαίνουν στο σχολείο ρώσικα, παρά τη θέλησή τους, αλλά σε αυτήν την περίπτωση απέκτησαν το πλεονέκτημα. “Είπαμε να τους νευριάσουμε το ματς, για να τους αποσπάσουμε την προσοχή”, θυμήθηκε ο Ζάντορ. Ο προπονητής της ομάδας, Μπέλα Ράικι, ήταν σύμφωνος με αυτό. Νωρίς στο παιχνίδι, ο Γκιαρμάτι χτυπάει έναν Ρώσο, μία φάση που εμφανίζεται σε κινηματογραφικό φιλμ. Οι Μαγυάροι δεν είναι άμοιροι ευθυνών, αλλά ασθενής και οδοιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει κι εκείνοι είναι ασθενείς: η πατρίδα τους καίγεται.

Από την αρχή, το παιχνίδι εξελίσσεται σε γρονθοκλωτσοπατινάδα, αλλά οι Ούγγροι έχουν σκοπό και παραμένουν ψύχραιμοι. Ειδικά ο Πρακόπαφ είναι πολύ εκνευρισμένος. Αυτό βγαίνει και στο παιχνίδι. Χάνει ευκαιρίες, αλλά και τον παίκτη που μάρκαρε, τον Ζάντορ, ο οποίος πετυχαίνει δύο γκολ. Το σκορ γίνεται 4-0 και δεν αλλάζει. Είναι το ίδιο σκορ με το οποίο η Ουγγαρία έχει νικήσει και τους προηγούμενους αντίπαλούς της στην τελική φάση, την Ιταλία και τη Δυτική Γερμανία. Μόνο που σε αντίθεση με αυτά τα δύο ματς (αλλά κι εκείνα με τη Μεγάλη Βρετανία, 6-2, και τις Ηνωμένες Πολιτείες, 6-1), τούτο το ματς δεν θα τελείωνε ποτέ.

Για τις 200.000 Σοβιετικούς στρατιώτες που μπήκαν όλες αυτές τις μέρες στη Βουδαπέστη, για τους Μαγυάρους που έφυγαν, είτε στα όριά τους είτε αρνούμενοι να εντρυφήσουν περαιτέρω στο κομουνιστικό καθεστώς, για τις βάναυσες αθλοπεδίες τα χρόνια της κατοχής, για εκείνους που ζήτησαν άσυλο σε ξένες χώρες, για να ζήσουν μία ελεύθερη ζωή από την αρχή, εκείνο το μεσημέρι στη Μελβούρνη έμοιαζε το πιο σημαντικό αθλητικό με πολιτικές διαστάσεις γεγονός.

Ο Ζάντορ βγήκε από την πισίνα αιμόφυρτος, διότι η μπουνιά που δέχθηκε στο δεξιό μάτι από τον Πρακόπαφ, του άνοιξε πληγή. Ο θρύλος λέει ότι η πισίνα πλημμύρισε από το αίμα του. Τα ρεπορτάζ της εποχής διαφωνούν. Όμως η ένταση της Ιστορίας, ακόμα και της καταγεγραμμένης, καθορίζεται εν πολλοίς από την υπερβολή. Ο Ούγγρος δύτης Λάζλο Ουιβάρι, που είχε φύγει λίγο καιρό πριν για να πάει να ανταμώσει την αδελφή του στο Κλιφσάιντ Παρκ του Νιου Τζέρσεϊ, το αποτύπωσε τέλεια: “Λίγο αίμα στο νερό γίνεται, πολύ γρήγορα, πολύ”. Αρκετοί άνθρωποι κατεβαίνουν στην πισίνα και οι διαθέσεις τους είναι άγριες. Απειλούν να λιντσάρουν τον Πρακόπαφ και τους συμπαίκτες του. Οι Ούγγροι έφθασαν στην κατάκτηση του χρυσού μεταλλίου, νικώντας 2-1 τους Γιουγκοσλάβους την επόμενη μέρα, σε έναν εξίσου σκληρό τελικό.

***

Δύο χρόνια μετά, ο Ίμρε Νάγκι βρέθηκε κρεμασμένος. Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας εκτελέστηκε στις 16 Ιουνίου του 1958. Ο Γιάνος Κάνταρ έγινε ο νέος πρωθυπουργός. Το μήνυμά του στον Ουιβάρι ήταν σαφές: “Γύρνα πίσω”. “Έφυγα για τις ΗΠΑ και 1,5 χρόνο μετά, η κυβέρνηση μου έστειλε ένα γράμμα που έλεγε: ‘Λέσλι, γύρνα σπίτι, κανένα πρόβλημα για σένα'”, εξομολογήθηκε στους ‘New York Times’. Από τη Μελβούρνη και τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ο Ουιβάρι έφυγε για τις ΗΠΑ. Στα 22 του, ήθελε να κολυμπάει και γνώριζε ότι μπορεί να νικάει. Αλλά αυτό το γράμμα τον τάραξε συναισθηματικά. Ήθελε να δει την πατρίδα του: “Τι μπορώ να πω; Είμαι τρελός, επιστρέφω στο σπίτι”.

Γυρίζει και κερδίζει το χρυσό μετάλλιο στη σανίδα 3μ. στο Ευρωπαϊκό της Βουδαπέστης, το 1958. Μετά ξεκινά προετοιμασία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρώμης, την πιο σκληρή της καριέρας του. Αλλά η ομοσπονδία τον απογοητεύει. “Λέσλι”, του λένε, “θα στείλουμε κάποιον άλλο”. Και για το Τόκιο, το 1964, ο Ουιβάρι γνωρίζει ακόμα μία απόρριψη. “Λέσλι, είσαι πια πολύ μεγάλος”. Ο Ουιβάρι βγάζει το σκουφάκι. Πιάνει δουλειά ως φυσιοθεραπευτής σε ορθοπεδικό νοσοκομείο.

Είναι καλός φυσικοθεραπευτής. Ο δρόμος του τον βγάζει στην εθνική. Εντάσσεται στο τεχνικό επιτελείο και πάει στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ατλάντα, το 1996. Στο πρώτο παιχνίδι της εθνικής Ουγγαρίας, στο ‘Georgia Tech Cente’, η ομάδα επιστρέφει από ένα μειονέκτημα 3 γκολ στο 4ο επτάλεπτο, για να νικήσει τη Ρωσία με 8-7. Από το τελευταίο χρυσό μετάλλιο, στο Μόντρεαλ, είχαν περάσει 20 χρόνια. Αυτή η νίκη, στην πρεμιέρα των Ολυμπιακών Αγώνων του 1996, θυμίζει μέρες Μελβούρνης. “Εκείνες οι μέρες μας δημιουργούσαν άσχημα συναισθήματα. Πολύ πολύ άσχημα συναισθήματα”, θυμήθηκε ο Ουιβάρι.

***

Παραγωγοί της ταινίας ‘Freedom’s Fury’, που το 2006 βγήκε στους κινηματογράφους, ήταν ο Ταραντίνο κι η Λούσι Λιου. Αφηγητής δεν ήταν κάποιος ηθοποιός, αλλά ένας αθλητής. Ένας βετεράνος, για την ακρίβεια, που έχει αφήσει το στίγμα του στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο Μαρκ Σπιτς ήταν, μέχρι το Πεκίνο, το 2008, εκείνος ο κολυμβητής που δεν είχε νικηθεί από την ιστορία. Τα 7 χρυσά μετάλλιά του στο τουρνουά του Μονάχου, το 1972, ήταν ένα ρεκόρ ακατάρριπτο, μέχρι ο Μάικλ Φελπς να κάνει τα δικά του θαύματα στον ‘Υδάτινο Κύβο’.

Ο Σπιτς ήξερε από περιγραφές τι είχε γίνει στο ολυμπιακό κολυμβητήριο της Μελβούρνης, ωστόσο ήταν τόσο… άμεσες, που το αμέσως επόμενο βήμα θα ήταν να έχει παίξει σε αυτό το ματς. Τα γεγονότα του δόθηκαν από τον Ζάντορ, ο οποίος ήταν ο προπονητής του όταν ήταν μικρός. Βεβαίως, στην ταινία είναι λογικό ότι υπάρχουν ανακρίβειες, όπως το γεγονός ότι οι δύο ομάδες φοράνε διαφορετικά σκουφάκια απ’ ό,τι συνέβη στην πραγματικότητα, οι Ούγγροι τα άσπρα, οι Σοβιετικοί τα μαύρα.

Αυτή δεν είναι η μόνη ταινία που γυρίστηκε για το συγκεκριμένο θέμα. Το ‘Children of Glory’ (‘Szabadság, szerelem’ στα ούγγρικα, ελληνιστί ‘Επανάσταση, αγάπη’) βγήκε στους κινηματογράφους στις 23 Οκτωβρίου του 2006, μισό αιώνα μετά την εξέγερση των Ούγγρων φοιτητών. Τα δάκρυα δημιούργησαν ποταμάκια στις αίθουσες. Και τα γκολ του Ζάντορ και των συμπαικτών του πανηγυρίστηκαν μέσα στους κινηματογράφους ολόκληρης της χώρας.