Το μεγάλο ψυχολογικό μυστικό πίσω από την κατάκτηση του Euro

Βρισκόμαστε εδώ και τώρα: 15 χρόνια μετά την κατάκτηση του Euro 2004 από την εθνική ομάδα ποδοσφαίρου, που για πρώτη φορά μετά το 1987 και... τελευταία συνολικά έβγαλε τον κόσμο στους δρόμους μαζικά. Κάθε χρόνο τέτοια μέρα, οι αναμνήσεις ξαναγυρίζουνε, που ερμηνεύει σπαρακτικά ο λαϊκός τροβαδούρος. Ωστόσο, ουδέν σπαρακτικό υπήρξε στην πορεία της Εθνικής στα γήπεδα της Πορτογαλίας και το θρίαμβο επί της Πορτογαλίας, 1-0, με το γκολ του Άγγελου Χαριστέα, στις 4 Ιουλίου 2004. Αντιθέτως, η ομάδα ήταν έτοιμη στη διοργάνωση χρησιμοποιώντας μερικές πολύ απλές μεθόδους.

Απλός, ωστόσο, δεν είναι ο απλοϊκός. Η απλότητα στις ρήσεις βρίσκει θέση και τούτος ο λόγος πρέπει να μας κάνει να υποπτευόμαστε το επίπεδο στη δυσκολία της επίτευξής της. Η ψυχολογική πλευρά του ανδραγαθήματος ήταν εκείνη που έπαιξε πρωταρχικό ρόλο για να βρεθεί η Εθνική σε αυτό το στάδιο ετοιμότητας, ώστε να μπορεί να πετύχει το στόχο της. Το στόχο της, είπατε; Λάθος.

Ο αθλητικός ψυχολόγος Βαγγέλης Βερτόπουλος, που μετά τις σπουδές του στην ψυχολογία και την ταυτόχρονη συνεργασία του με τον Οδυσσέα Χαλανδρίου, προβαίνει σε συναντήσεις με αθλητές, προπονητές και ανθρώπους από διοίκησεις ομάδων, όχι απλώς βγάζει το στόχο από την εξίσωση αλλά, θεωρεί σημαντικό να μην υπάρχει. Ή, εν πάση περιπτώσει, ο στόχος που εμείς μπορούμε να καλούμε και να ανακαλούμε ως πιο σημαντικό.

"Η Εθνική ομάδα ήταν πάρα πολύ δουλεμένη όσον αφορά στη μείωση των αβεβαιοτήτων. Ο προπονητής έκανε καταπληκτική δουλειά, οι παίκτες είχαν ένα συγκεκριμένο πλάνο να ακολουθούν και αυτό αύξανε την αυτοπεποίθησή τους. Όταν οι αβεβαιότητες δεν είναι ελάχιστες, οι παίκτες είναι αγχωμένοι. Το διάβασμα, η μελέτη, το τι έχουν να συναντήσουν και πώς να το αντιμετωπίσουν βοηθούν στην ετοιμότητά τους", αναφέρει ο κύριος Βερτόπουλος ως μείζονα παράγοντα της απόλυτης επιτυχίας της Εθνικής στα γήπεδα της Πορτογαλίας.

"Σε επίπεδο τακτικής, αυτό που βλέπαμε το 2004 ήταν ότι ο προπονητής με την προσωπικότητά του και το τεχνικό επιτελείο είχαν επιβάλλει τεράστια πειθαρχία εντός και εκτός γηπέδου. Κάποια πράγματα ήταν εντελώς αδιαπραγμάτευτα. Ήταν σημαντικό ότι δημιουργήθηκε η βάση ώστε να μπορέσουν να αφομοιώσουν τις τακτικές του προπονητή και να μπουν στο σενάριο και το ρόλο που υπολογιζόταν για καθέναν από αυτούς. Είχαν αφήσει το εγώ τους στην άκρη και δούλευαν ως ομάδα. Μπορούμε να θυμηθούμε ότι ο προπονητής είχε διώξει παίκτες από την ομάδα. Έβλεπαν τον προπονητή τους να τηρεί τους κανόνες, που ήταν απαράβατοι, και αυτό δημιουργούσε με τη σειρά του την κατανόηση ότι προς τα πρόσωπά τους υπήρχε ένας σεβασμός. Αυτή η στάση δίνει ένα πλαίσιο, μέσα στο οποίο ο αθλητής ξέρει τι να περιμένει. Και συμβάλλει στο να ξέρει πώς να κινηθεί εντός αγωνιστικού χώρου".

H Εθνική, πράγματι, λογίζεται ως μία από τις πλέον συμπαγείς ομάδες στην ιστορία του αθλητισμού. Σε όλη τη διοργάνωση το μόνο που δεν διακρινόταν ήταν έλλειψη αυτοπεποίθησης. Αντιθέτως, υπήρχε επιμονή στο σχέδιο. Αν κάπου φάνηκε αυτό, ήταν στο παιχνίδι με την Ισπανία για τη 2η αγωνιστική των ομίλων. Η Εθνική πληγωνόταν συναπτώς από τα άκρα των Ισπανών, οι οποίοι πολιορκούσαν την περιοχή με σέντρες. Μία βοήθεια στα πλάγια θα μπορούσε ενδεχομένως να φέρει ανακατατάξεις, ωστόσο τούτο δεν συνέβη. Η Εθνική δεν κατακλύστηκε από πανικό. Έζησε και... έζησε μέσα από αυτό που είχε δουλέψει (1-1).

"Αυτό το οποίο φαινόταν από παιχνίδι σε παιχνίδι ήταν ότι χτιζόταν η αυτοπεποίθηση των ποδοσφαιριστών. Ο προπονητής τούς είχε κάνει πολύ καλή δουλειά, η αυτοπεποίθηση είναι κάτι που θέλουμε πάρα πολύ. Η προετοιμασία και η σιγουριά για τους εαυτούς τους μεταφράζεται σε αποφασιστικότητα, πώς μπαίνουν στις φάσεις οι αθλητές, που είχαν ήδη ξεπεράσει τις προσδοκίες που είχαν θέσει και οι ίδιοι για τους εαυτούς τους. Υπάρχει κάτι πολύ σημαντικό στην αθλητική ψυχολογία, οι απαιτήσεις που δημιουργεί ο αθλητής στον εαυτό του. Εστιάζει σε πράγματα που είναι έξω από τον έλεγχό του και το αποτέλεσμα είναι πάντα έξω από τον έλεγχο του αθλητή. Αυτό που φαινόταν να χτίζεται παιχνίδι με παιχνίδι, ήταν η εστίαση που δημιουργούσαν οι αθλητές. Η τακτική που τους είχε δώσει ο Ρεχάγκελ, έμπαιναν μέσα έχοντας εστιάσει στο πώς εγώ θα μείνω προσηλωμένος στο πλάνο και σε ό,τι έχουμε δουλέψει.

Αυτό είναι πολύ διαφορετικό από όταν οι αθλητές εστιάζουν στο αποτέλεσμα. Αυτό είναι το παράδοξο στον αθλητισμό. Ενώ θέλουμε το αποτέλεσμα, θέλουμε τη νίκη, αγχωνόμαστε όταν τα σκεφτόμαστε, αλλοιώνεται η απόδοσή μας. Ο αθλητής πρέπει να βάλει στην άκρη αυτήν την επιθυμία και να βρίσκεται με το μυαλό του στο ίδιο το παιχνίδι. Αυτό φάνηκε το 2004. Ήταν πάρα πολύ καλοί στις τις τοποθετήσεις τους, εξισορρόπησαν πάρα πολύ καλά στις γραμμές. Όταν συμβαίνουν αυτά, το αποτέλεσμα έρχεται όπως το αποτέλεσμα μίας εξίσωσης μαθηματικών", εξηγεί ο κύριος Βερτόπουλος.

Βεβαίως, φαίνεται ότι υπήρξε μία αγωνιστική ατασθαλία. Ήταν η απόφαση των ποδοσφαιριστών στον προημιτελικό με τη Γαλλία (1-0, στις 25 Ιουνίου) να βγάζουν βοήθειες στο μαρκάρισμα του Ζινεντίν Ζιντάν, παρά το γεγονός ότι η εντολή ήταν για μαρκάρισμα του Γιούρκα Σεϊταρίδη χωρίς ντουμπλαρίσματα: "Εκ του αποτελέσματος, ό,τι και να πούμε, εμείς μπορούμε να τα συζητάμε, όμως βλέπουμε ότι, τελικά, οι προπονητές ή οι αθλητές παίρνουν κάποια πρωτοβουλία, εκ του αποτελέσματος βγήκε στη συγκεκριμένη περίπτωση. Είναι και θέμα τακτικής αυτό, οι προπονητές έχουν ένα πλάνο, αυτοί έχουν την οπτική γωνία, έχουν εικόνα του αντιπάλου, τον περιορισμό το δικό τους, εκείνοι είναι μέσα στην κατάσταση, εκείνοι μπορούν να κρίνουν κατά πόσο μπορούν να αντεπεξέλθουν ή χρειάζεται κάτι άλλο". 

Το αποτέλεσμα της κατάκτησης του βαρύτιμου τροπαίου, το οποίο βάζει την Εθνική στην ίδια κατηγορία με την Ιταλία, την Ολλανδία, τη Δανία, την Τσεχοσλοβακία, τη Σοβιετική Ένωση και την Πορτογαλία, ενώ έχει κατακτήσει ένα τρόπαιο παραπάνω, σε αυτήν τη διοργάνωση, από την Αγγλία, ήρθε, λοιπόν, μέσα από μια διαδικασία στην οποία οι διεθνείς το μόνο που δεν σκέφτονταν ήταν το... αποτέλεσμα.

Ο Βαγγέλης Βερτόπουλος αναλύει: "Όταν δουλεύουμε με αθλητές, αυτό είναι το πιο δύσκολο να καταλάβουν. Οι αθλητές έχουν στο μυαλό τους το σκοπό. Αυτό που συμβαίνει είναι το εξής: όταν εστιάζω στη νίκη, εστιάζω κάπου που είναι στο μέλλον. Όσο σκέφτομαι ότι θέλω να νικάω και εστιάζω στη νίκη, ο αντίπαλός μου δουλεύει εκείνη τη στιγμή. Ακόμα κι αν ο αθλητής σκέφτεται τη δική του απόδοση, κι αυτό τον μεταφέρει κάπου αλλού από το εδώ και τώρα".

Τούτο φάνηκε στο παιχνίδι με τη Ρωσία, όταν η Εθνική έβλεπε μπροστά της το στόχο. Σε εκείνο το παιχνίδι, 1-2 το σκορ, έγινε φαεινή η έλλειψη της συγκέντρωσης που δεν αφορά στο αποτέλεσμα. Ωστόσο, αφού κατάφερε να προκριθεί, με το 1-0 της Πορτογαλίας επί της Ισπανίας, θεωρήθηκε επιτυχημένη, οπότε μπορούσε να συνεχίσει με τους ψυχολογικούς κανόνες που οι παίκτες είχαν φτιάξει. Αυτό, όμως, ήταν εξαίρεση.

"Όταν, πριν, δεν έχει έρθει η παραμικρή επιτυχία και ο αθλητής την βλέπει μπροστά του, αυτό του δημιουργεί άγχος. Είναι σημαντικό να είναι συγκεντρωμένος στη διαδικασία της δικής του προσπάθειας. Να σκέφτεται, ‘καλύτερα να εστιάσω στη δουλειά που έχω να κάνω για να παίξω καλά’. Η δουλειά που έχει να κάνει ένας ποδοσφαιριστής είναι πατάει στο γήπεδο. Αυτό είναι το πρώτο μέρος. Δεύτερον, αντί να εστιάζουν σε πράγματα που είναι έξω από τον έλεγχό τους, να το κάνουν σε πράγματα που είναι 100% στο δικό τους έλεγχο, οπότε έχουν να εστιάζουν στο εδώ και τώρα, στη διαδικασία της δικής τους προσπάθειας. 

Όλη η διάρκεια του Euro ήταν μία διαδικασία στην οποία η Εθνική κέρδιζε αυτοπεποίθηση, ήταν ένα πλάνο που δούλεψε πλήρως. Αυτή η ομάδα πήγε στην Πορτογαλία όπως θέλουμε να πηγαίνουν οι αθλητές σε παιχνίδια και αγώνες, θέλουμε να ευχαριστιούνται αυτό που κάνουν. Όταν έχεις μία ομάδα που έχει ξεπεράσει κάθε προγνωστικό, που είναι ευχαριστημένη στη διαδικασία, θέλουμε να έχει συγκέντρωση, αυτοπεποίθηση, αποφασιστικότητα και να μην εστιάζει σε αβεβαιότητες".

Παρά ταύτα, η Εθνική δεν κατάφερε να διαχωρίσει τον εαυτό της από το γενικότερο κανόνα. Όταν μία μικρή, με βάση το δυτικό ποδοσφαιρικό πολιτισμό, ομάδα σημειώνει τεράστια επιτυχία σε μία διοργάνωση, τότε τα βρίσκει μπαστούνια στον επόμενο προκριματικό. Έτσι, παρά το γεγονός ότι το νερό στ’ αυλάκι συνέχισε να ρέει για την επόμενη δεκαετία, με την Ελλάδα να δίνει το ‘παρών’ σε τέσσερις διοργανώσεις εθνικών ομάδων (2008, 2012 Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα, 2010, 2014 Παγκόσμιο Κύπελλο), από τη διοργάνωση του Παγκόσμιου Κυπέλλου του 2006, στην Ιταλία, αποκλείστηκε.

"Υπάρχουν πάρα πολύ παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν και να οδηγήσουν σε μία τέτοια εξέλιξη. Μπορεί μία ομάδα να δουλεύει με συγκεκριμένο τρόπο, αλλά οι αντίπαλοι προετοιμάζονται πια γι’ αυτόν και η ίδια πρέπει να εξελιχθεί. Από καθαρά ψυχολογική σκοπιά, μία ομάδα που έχει καταφέρει κάτι, πηγαίνει στις επόμενες διοργανώσεις για να αποδείξει πράγματα. Επίσης, παρ’ ό,τι δεν είναι στο γνωστικό πεδίο μου για να απαντήσω, πρέπει να δοθεί συνέχεια σε μία επιτυχία, να χτιστεί ένας τρόπος λειτουργίας μέσα από τις ακαδημίες και τις ομάδες που θα μπορούσε να χτιστεί μία τέτοια επιτυχία", τονίζει ο κύριος Βερτόπουλος.

Η Εθνική κατέκτησε το Euro με τον παλιό τρόπο, που βασίζεται σε εκείνη τη ρήση η οποία αποδίδεται στον Ότο Ρεχάγκελ για τον προπονητή: "Μοντέρνος προπονητής είναι εκείνος που η ομάδα του παίζει μοντέρνα, χάνει μοντέρνα και απολύεται μοντέρνα". Αυτός ο τρόπος έφερε κριτική, αλλά, όπως λέει χαριτολογώντας ο Βαγγέλης Βερτόπουλος, "ήταν από ομάδες που ζήλευαν την επιτυχία ή που μπορεί να είχαν χάσει από την Εθνική".

Πράγματι: 15 χρόνια πριν η Εθνική μπορεί να μην έπαιξε το όμορφο ποδόσφαιρο που τα μάτια έχουν συνηθίσει (μπορεί κάποιος να διαβάσει τη συνέντευξη του Κώστα Κατσουράνη), αλλά έπαιξε καθαρό, ατόφιο, ποδόσφαιρο. Δεν υπήρξε βρόμικη, ούτε κατασταλτική και η διαδικασία να χαλάσει το παιχνίδι του αντιπάλου της προερχόταν μόνο και μόνο από τη δική της επιθυμία να τηρήσει απαρέγκλιτα το πλάνο της. Κάτι που θαυμαστά κατάφερε και για αυτό θα μνημονεύεται στον αιώνα τον άπαντα.