Cosmos FC: μια προσφυγική ομάδα γεμάτη νικητές

Αφετηρία: Αφρική.

Όχημα: Φόβος.

Ξηρά τροφή: Ελπίδα.

Πρώτο μετ' εμποδίων πέρασμα: Ιράν.

Δεύτερο πέρασμα - 'ανεφοδιασμός': Τουρκία.

 Προπόνηση: Μόρια.

Της Γης οι κολασμένοι ξέρουν μια διαδρομή, αυτή της διαφυγής από τον πόλεμο, το λιθοβολισμό, τη φτώχεια, την ταπεινωτική στέρηση της τροφής και τις θανατηφόρες αρρώστιες. Στο 'καραβάνι' τους, πάνω στις σκιές τους, περπατάει κι ο Θάνατος. Τους προκαλεί να τον ακολουθήσουν, να μη φτάσουν στη Λέσβο. Μέχρι να ακουμπήσουν τα γόνατά τους στα ρηχά της -καρσινής από το Αϊβαλί- Συκαμιάς, για να ευχαριστήσουν τον Θεό τους, έχουν τον τρόμο στο ζωνάρι τους.

Θάνατε, σου την 'έσκασε' ο Μοχάμεντ από την Γκάμπια, ο Τουρέ από τη Γουινέα, η Σόφι από το Καμερούν, ο Φράνσις από το Κονγκό, ο άλλος ο Μοχάμεντ -αυτός που έχει τα ράστα καρφάκια- και ο Σισέ με τον άσπρο σκούφο. Γελάνε μαζί σου. Γελάνε και γιορτάζουν τη ζωή τους με το οικουμενικότερο των αθλημάτων.

Παίζουν ποδόσφαιρο στην αιολική γη. Παίζουν με κανονική μπάλα, όχι με πανιά δεμένα. Την κλοτσούν πάνω στο πλαστικό χορτάρι σε κανονικό τέρμα, όχι στο αφρικανικό κοκκινόχωμα του λατερίτη, έχοντας κοτρόνες για δοκάρια.

Θέλουν για αρχηγό ένα πεντάχρονο ελληνόπουλο!

Σε ξεγέλασε και ο Νικόλας, μαυροντυμένε ενοχλητικέ. Ο πεντάχρονος από τη Μυτιλήνη που έστειλε... άουτ τη λευχαιμία. Τ' αφρικανόπουλα της Cosmos FC τον θέλουν για αρχηγό στην ομάδα τους. Τον είχαν στο μυαλό τους όταν έφυγε για τις θεραπείες του στην Αθήνα και τώρα επέστρεψε υγιής στο νησί, έτοιμος κάπτεν. Θα είναι ο πρώτος Έλληνας, αλλά και ο βενιαμίν, της ομάδας των προσφύγων που δημιουργήθηκε το 2016 από τον Γιώργο Πατλάκα:

"Την πρώτη φορά που τους είπα για τον Νικόλα ενθουσιάστηκαν! Είχαν παίξει και έναν φιλανθρωπικό αγώνα με την All-Star Λέσβος για ένα άλλο Ελληνόπουλο, πέρυσι. Όμως, το μεγάλο σοκ το έπαθαν με την πυρκαγιά, στο Μάτι. Όταν τους ανακοίνωσα τι έχει συμβεί άρχισαν να προσεύχονται".

Άλλαζαν από χέρι σε χέρι το μαρκαδόρο κι έβαζαν τις υπογραφές τους πάνω στην μπάλα που θα δώριζαν στον αρχηγό Νικόλα. Ήταν ολοκαίνουργια, τους 'γυάλισε' και κάποιοι δεν ήθελαν να τη μαρκάρουν. Γι' αυτό δεν υπέγραψαν πάνω στο λευκό της 'θεάς' που γεμίζει το χρόνο τους, αλλά στο μαύρο για να μην τη λερώσουν. Η υπογραφή τους χανόταν, μα φαινόταν πεντακάθαρα η ταπεινοφροσύνη τους.

Την ίδια ώρα τους κινηματογραφούσε ένα συνεργείο από τον Καναδά -που βρισκόταν επί μέρες δίπλα τους, για τις ανάγκες ενός ντοκιμαντέρ- και τους φαινόταν τόσο αστείο. Η ζωή τους μοιάζει με φάρσα. Από τη θλίψη, στο αχνό κίτρινο των προβολέων. Σταρ μεν, με δυσεπίλυτα προβλήματα δε

Το προηγούμενο βράδυ έβλεπαν παρέα το Clasico (το είχαν 'στήσει' οι Καναδοί για το ντοκιμαντέρ) κι ένας έφτασε πρωί πρωί με φανέλα της Μπαρτσελόνα για την προπόνηση, στο γηπεδάκι της Μόριας. Άλλος ντύθηκε στα χρώματα της Ατλέτικο, η Ρεάλ απουσίαζε! Ο Τόμας από το Κονγκό ήταν ο μοναδικός που έπαιξε μπάλα α λα ελληνικά! Όταν τον ρώτησα αν γνωρίζει σε ποια ομάδα ανήκει η εμφάνιση που φορούσε, έγνεψε καταφατικά και απάντησε: 'ΑΕΚ Ατένε!'.

Μη φανταστείτε ότι τα παιδιά επιλέγουν τις φανέλες τους. Ντύνονται με ό,τι τους δώσουν. Ίσως η κιτρινόμαυρη του 'Δικέφαλου Αετού' να βρέθηκε στα χέρια του Τόμας ύστερα από την επίσκεψη παιχτών της Ένωσης, αλλά και του Ντούσαν Μπάγεβιτς στις δομές του ΠΙΚΠΑ. Η ομάδα -με τον προσφυγικό κώδικα στο dna της- ήταν εκεί το 2016.

"Χρειάζονται όλοι παπούτσια. Επικοινώνησα με κάποιες ΠΑΕ -και τις μεγάλες-, αλλά δεν μου έστειλαν κάτι. Όμως, το μεγάλο πρόβλημα είναι το ενοίκιο του γηπέδου, τελειώνουν τα χρήματα σιγά σιγά. Εγώ δεν έχω άλλα. Για ένα μήνα ακόμη θα τα βολέψουμε", είπε ο κ. Πατλάκας, ο οποίος ζήτησε από τις ΠΑΕ παλιά ρούχα προπόνησης που δεν τα χρησιμοποιούν. Πράγματι, οι μεγάλοι σύλλογοι δίνουν τα ρούχα της προηγούμενης σεζόν σε όποιον τα ζητήσει (και όποιον τα προλάβει). Τα θέλουν κυρίως ομάδες που φορούν παρόμοια χρώματα.

Ο Φωστήρας -για παράδειγμα- ζητάει και λαμβάνει υλικό ένδυσης από την ΑΕΚ. Όμως, μετά τον Μάιο εξαφανίζονται οι εμφανίσεις με γοργούς ρυθμούς. "Άρα, τέτοια εποχή πρέπει να επικοινωνήσω μαζί τους;", ρώτησε ο εμπνευστής της Cosmos, που καθημερινά μαθαίνει πώς λειτουργούν στο ποδόσφαιρο.

Χριστιανοί και μουσουλμάνοι προσευχήθηκαν μαζί

Το προπονητικό διπλό άρχιζε και τα παιδιά χωρίστηκαν σε κόκκινους και πράσινους. Όσοι δεν ξέραμε τι θα ακολουθήσει 'βαλσαμώσαμε' στιγμιαία. Μουσουλμάνοι και χριστιανοί έκαναν ένα κύκλο και προσευχήθηκαν μαζί. Όχι μόνο σεβάστηκαν οι μεν τους δε, αλλά συμμετείχαν και στην προσευχή των άλλων. Ο αλάνθαστος κόσμος της ψυχής των παιδιών ξεδιπλώθηκε μπροστά στα μάτια μας, σε όλο του το μεγαλείο. Είδαμε ολοζώντανη την τελειότητα των αθώων. Υπάρχει. Άρα μπορείτε να πιστεύετε ακόμη στον άνθρωπο.

Όπως αρχίζει το διπλό, έτσι τελειώνει πάντα. Με κοινή προσευχή. "Κάποτε είχαμε στην ομάδα έναν πολύ θρήσκο τερματοφύλακα. Le Chat, τον φώναζαν. Δηλαδή, η γάτα. Πήγαινε συνέχεια για προσευχή στο ρωμαιοκαθολικό ναό της Παναγίας, όπου φυλάσσονται τα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου", είπε ο Γιώργος Πατλάκας.

Οι κόκκινοι νίκησαν 6-0 και έφυγαν τρέχοντας προς τις κερκίδες. Ψυχή δεν υπήρχε εκεί, μα τα παιδιά πανηγύριζαν με το φανταστικό τους κοινό. Ποιος ξέρει τι συνθήματα 'άκουγαν' από τους αόρατους οπαδούς τους κι έκαναν έτσι; Έδιναν μια απίθανη παράσταση με 'Όλε! Όλε!' και υποκλίσεις μπροστά στα... τσιμέντα!

Αν κάποιος δεν γνώριζε το Γολγοθά τους, θα είχε την εντύπωση ότι βλέπει τα πιο χαρούμενα παιδιά του κόσμου. Αυτοί έμαθαν νωρίς -και με άσχημο τρόπο- να εκτιμούν κάθε λεπτό της ζωής. Όπως εκτίμησα εγώ τον περίπατο που έκανα μία ημέρα μετά, στην προκυμαία της Μυτιλήνης. "Nice! Good!", μου είπε ένας νεαρός όταν με είδε να παίζω μ' ένα σκυλί που βρισκόταν πάνω σε μια βάρκα. "Είμαι από την Παλαιστίνη", συνέχισε και αφού του συστήθηκα πρόσθεσε:

"Είστε καλοί οι Έλληνες, μας αγαπάτε. Εδώ κάνουμε βόλτα ήσυχοι!". Κρατούσε από το χέρι το κορίτσι του κι έψαχνε να βρει ψάρια στο νερό, για να της τα δείξει. Κάποιοι -στον παράξενα δύσκολο κόσμο μας- στερούνται το πιο απλό: έναν ήρεμο περίπατο. Και άλλοι αρνούνται να ραπίσουν το εγώ τους, μένουν πιστοί στη στενόθωρη ματιά τους. "Θυμάμαι μια οικογένεια από τη Συρία που έβαλα στο ταξί. Γιατροί οι γονείς. Φοβήθηκα μην τους εκμεταλλευθούν και τους πήγα σ' ένα ξενοδοχείο που γνώριζα τους ιδιοκτήτες. Έφυγαν. Πήγαν στη Γερμανία κι έπειτα από καιρό με πήρε ο πατέρας των παιδιών τηλέφωνο. Είπε ότι μου στέλνει κάποια χρήματα για να με ευχαριστήσει επειδή τους φρόντισα, τότε", μου διηγήθηκε ένας οδηγός.

Ένα άλλο εγώ είχε ο κύριος Αργύρης, σμιλεμένο με συμπόνοια.

Η απόπειρα αυτοκτονίας

Οι ποδοσφαιριστές της Cosmos έκαναν αποθεραπεία μετά το διπλό. Μου έδειξαν έναν ψηλό, ανάμεσά τους. Τον είχαν ξεκρεμάσει από το σχοινί, στο καμπ της Μόριας. Αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει, αλλά ευτυχώς τον πρόλαβαν. Το παιδί έφτασε ταραγμένο στην Ελλάδα. Ήταν ασυνόδευτο, βασανισμένο ψυχικά και σωματικά. "Πρέπει να έχει φάει πολύ ξύλο", μου είπαν. Ανέλαβε τη φροντίδα του η 'Ηλιαχτίδα'. Τα ασυνόδευτα παιδιά δεν μένουν στο ΚΥΤ (Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης) της Μόριας, ενώ τα μικρά κορίτσια χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, για να αποφευχθούν περιπτώσεις trafficking.

"Ακόμη και κάποια φασιστάκια, παραδέχονται ότι η Cosmos κάνει καλό στα παιδιά", επεσήμανε με ελαφρύ μειδίαμα ο Γιώργος Πατλάκας και συνέχισε: "Κανείς δεν θέλει να παραμείνει στην Ελλάδα. Όλα τα παιδιά έχουν πια δικηγόρο και ετοιμάζονται για τη συνέντευξή τους. Αυτοί που είδατε έπαιζαν ποδόσφαιρο στις πατρίδες τους κι ένας από τους στόχους της Cosmos είναι να τους βοηθήσει να διατηρηθούν σε μια καλή φυσική κατάσταση, ώστε όταν πάρουν το άσυλό τους να έχουν πιθανότητες να παίξουν σε κάποια ομάδα".

Τα προσφυγόπουλα προχωρούν στην ενδοχώρα και η Cosmos διαρκώς ανανεώνεται. Μέλη της ομάδας ήταν και δυο κορίτσια από το Καμερούν: "Σ' έναν αγώνα με τον Ατρόμητο Λέσβου, μπήκε αλλαγή η Σόφι που έπαιζε ποδόσφαιρο στην Α' Εθνική της πατρίδας της. Έπειτα από λίγο πέτυχε γκολ από το ύψος της περιοχής. Πλησίασα τον προπονητή του Ατρόμητου και του είπα για πλάκα: 'Κορίτσι σας έβαλε το γκολ'. Μου ζήτησε -γελώντας- να μη μαθευτεί αυτό".

"Η Cosmos είναι το ίαμά μου"

Τα προσφυγόπουλα, πριν συγκροτήσουν την Cosmos, έπαιζαν μπάλα μέσα στο ΚΥΤ συμμετέχοντας σ' ένα πρόγραμμα που έτρεχε ο Ερυθρός Σταυρός. "Κατάλαβαν γρήγορα μεταξύ τους ποιοι γνωρίζουν να παίζουν ποδόσφαιρο. Όταν τους εντόπισα, δεν ήθελαν απλά να κλοτσούν μια μπάλα, αλλά να παίζουν σ' ένα καλύτερο επίπεδο. Μου είπαν ότι δεν έχουν γήπεδο.

Μίλησα με τον Ερυθρό Σταυρό. Τους πρότεινα αυτοί που ξέρουν ποδόσφαιρο να κάνουν τη δική τους προπόνηση. Νευρίασα με τον πρότζεκτ μάνατζερ, διότι ο τρόπος του δεν ήταν καλός. Όταν έβλεπαν τους Έλληνες να μπαίνουν στα δικά τους πρότζεκτ ήθελαν να τους κρατήσουν μακριά. Τότε, αποφάσισα να κάνω την ομάδα. Πήγα στον Αντιδήμαρχο, Μιχάλη Ταμβακέλλη και τον ρώτησα αν μπορώ να έχω το γήπεδο. Μου απάντησε: 'Τα γήπεδα τα φτιάξαμε για να τα χαλάσουμε. Βοήθησε ο άνθρωπος'.

Πήρα σε όλους παπούτσια και από δυο στολές. Ύστερα από 15 ημέρες, η Καλλονή μας έκανε την τιμή να παίξουμε με τους μικρούς της (Κ20). Το αποτέλεσμα ήταν 1-1 και κερδίσαμε 6-2 στα πέναλτι! Αρχικά, παίζαμε σ' ένα μικρότερο γήπεδο, στα Δικαστήρια. Από εκεί μας έβγαλαν. Δικαζόταν κάποιος που τράβηξε το δίκαννο του σε μετανάστες, οι οποίοι -όπως υποστήριξε- προσπάθησαν να του κλέψουν τα ζώα. Τους φαινόταν οξύμωρο 'να παίζουν ποδόσφαιρο αυτοί εδώ, ενώ δικάζεται ο δικός' τους. Όλα αυτά συνέβησαν την περίοδο που ήμουν για ανακουφιστική ακτινοθεραπεία στην Αθήνα.

Επέστρεψα και προσπάθησα να λύσω το θέμα, άλλα δεν απαντούσαν στο αίτημά μου. Ήρθα στον κοινοτάρχη της Μόριας, τον Νίκο Τρακέλλη, στον οποίο είπε καλά λόγια για εμάς ο υπεύθυνος του γηπέδου της περιοχής, Μιχάλης Τατάς. Έτσι, καταφέραμε να πάρουμε το γήπεδο. Με έχει βοηθήσει με τα παιδιά και η 'Συνύπαρξη', αλλά και η 'Καλημέρα'. Η πρώτη είναι εδώ στη Μυτιλήνη πολλά χρόνια και η δεύτερη στη Γερμανία", τόνισε ο Γιώργος Πατλάκας που έχει διαγνωσθεί με καρκίνο, αλλά αποφεύγει τις χημειοθεραπείες.

Πίνει ούζο, καπνίζει και υποβάλλεται σε εναλλακτικές θεραπείες. "Το σάρκωμα συρρικνώνεται. Η Cosmos είναι το ίαμά μου", λέει

Τα παιδιά που έχουν φύγει από το νησί διατηρούν επικοινωνία μαζί του. Κάποια τον αποκαλούν πατέρα και άλλα του λένε ότι η καρδιά τους θα είναι πάντα στη Μόρια. "Μπορείς να το ξεχάσεις αυτό; Η Μόρια δεν ήταν έτσι, όπως είναι τώρα. Ήταν χάλια. Δεν υπήρχαν κοντέινερ, τότε! Εδώ αισθάνονται ότι έβαλαν το πόδι τους στην Ευρώπη, φτάνουν κοντά στον προορισμό τους. Προχθές, μιλούσα με τον πρώτο αρχηγό της ομάδας, τον Ίμπρα. Βρίσκεται πια στο Παρίσι. Καταλαβαίνω ότι νιώθει ευγνωμοσύνη για όσα έγιναν εδώ. Όλη τους η ζωή είναι το ποδόσφαιρο, μετά μπαίνουν στο κοντέινερ. Δεν έχουν τι άλλο να κάνουν", εξήγησε ο κ. Πατλάκας.

Είναι γεγονός αυτό. Έξι ώρες μετά την προπόνηση της Cosmos, επισκέφθηκα τα γηπεδάκια της ακαδημίας 'Τριφυλλάκια', στη Βαρειά. Κάποια από τα ακούραστα παιδιά της ομάδας ήταν εκεί και έπαιζαν πάλι ποδόσφαιρο παρέα με κεντροευρωπαίους και Σκανδιναβούς, οι οποίοι πιθανότατα δουλεύουν για τις ΜΚΟ που βρίσκονται στο νησί. Με την έλευση των μελών των ΜΚΟ, αυξήθηκαν και οι τιμές των ενοικίων σε κάποια σπίτια, ενώ εμπλουτίστηκαν και τα μενού ορισμένων εστιατορίων. Η Λέσβος είναι πολυπολιτισμική.

Στην Cosmos παίζουν μόνο Αφρικανοί. "Οι Αφγανοί -που είναι και οι περισσότεροι αυτή τη στιγμή στη Μόρια- δεν μπορούν να τους ανταγωνιστούν. Είναι άμπαλοι μπροστά τους (γελάει). Αυτοί ίσως να είναι καλοί στο κρίκετ. Είναι περίπου 35 άτομα στην ομάδα, αλλά δεν έρχονται όλοι στην προπόνηση. Κάποιοι μπορεί να έχουν συνέντευξη ή μάθημα στο σχολείο, άλλοι βαριούνται ή δεν αισθάνονται καλά. Παλαιότερα είχαμε και προπονητές. Όμως, ο Καμερουνέζος προωθούσε τα παιδιά από την πατρίδα του. Ο Κονγκολέζος τους δικούς του. Αυτό θα κάναμε κι εμείς, βέβαια. Όλοι θα ήταν πιο κοντά με τους συμπατριώτες τους. Έκαναν κλίκες, τρομάρα τους! Σταμάτησαν αυτά και τώρα παίζουν οι καλύτεροι", είπε γελώντας ο Γιώργος Πατλάκας.

Ερωτηθείς αν υπάρχουν εντάσεις στη Μόρια αποκρίθηκε: "Πώς να μην υπάρξουν εντάσεις; Φορτωμένοι έρχονται οι άνθρωποι. Σε εμπόλεμες καταστάσεις βρίσκονταν. Κανένας δεν γεννήθηκε κακός και απείθαρχος. Μεγαλώνουν εδώ και χρόνια σε προβληματικές κοινωνίες με εμφυλίους, λιθοβολισμούς ανηλίκων, βιαιότητες. Οι καυγάδες δεν προκλήθηκαν ποτέ από τους Αφρικανούς. Πάντα, προσπαθούσαν να προστατευθούν στον καταυλισμό. Ήταν σε αμυντική θέση".

Το θορυβώδες πάρτι

Παιδιά λαών απαραμύθητων, αγόρια από το Κονγκό, τη Ζάμπια, τη Γουινέα, την Ερυθραία, τη Σιέρα Λεόνε, την Γκάμπια, το Καμερούν και τη Σομαλία που θρηνεί διαρκώς νεκρούς από τις επιθέσεις αυτοκτονίας της προσκείμενης στην Αλ Κάιντα, Αλ Σεμπάμπ δίνουν ραντεβού κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή στο γηπεδάκι της Μόριας. Οι περισσότεροι εξ' αυτών ταξίδεψαν αρχικά στο Ιράν κι από εκεί πήγαν στην Τουρκία, όπου δούλεψαν για να πληρώσουν αυτόν που θα τους περνούσε απέναντι, στη Λέσβο.

"Μπορείς να ταξιδέψεις με τις τουρκικές αερογραμμές με 100 ευρώ και βίζα για την Τουρκία. Κάποιοι το έκαναν. Όμως, είχαμε κι έναν προπονητή από το Καμερούν που χρειάστηκε έξι μήνες για να φτάσει από την πατρίδα του στην Τουρκία, όπου έμεινε 1,5 χρόνο", περιγράφει ο άνθρωπος που δημιούργησε την ομάδα των προσφύγων. Με τα παιδιά διοργανώνει εκδρομές, βγαίνουν και για φαγητό.

Με κάλεσαν σ' ένα γεύμα αποχαιρετιστήριο, μια ημέρα πριν φύγω από το νησί. Μια χαρούμενη υποδοχή ήταν το μεγάλο τους δώρο σε 'μένα. Αυτοί οι πιτσιρικάδες σε λούζουν με αγάπη και θετική ενέργεια. Ο 15χρονος Μοχάμεντ που παίζει ποδόσφαιρο και με τον 'Ελύτη' μου κρατούσε το χέρι. "Έπρεπε να φύγω!", είπε. Δεν χρειάστηκε να ξεστομίσει τέταρτη λέξη για να επιχειρηματολογήσει.

Ο Μοχάμεντ, κατάγεται από την Γκάμπια, αλλά έζησε στη Σιέρα Λεόνε που έχει θεριστεί από τον ιό Έμπολα, τον εμφύλιο σπαραγμό, τις καταστροφικές πλημμύρες. Εκεί, οι άνθρωποι περπατούν πάνω σε λύματα και οι επέτειοι γενεθλίων των παιδιών δεν φθάνουν σε διψήφιο αριθμό, αν δεν εμβολιαστούν. Όλοι θα ρίχναμε μαύρη πέτρα πίσω μας, όχι μόνο ο Μοχάμεντ. Πάει σχολείο στη Μυτιλήνη. Δεν μπορεί να μιλήσει ελληνικά, αλλά γνωρίζει να γράφει στη γλώσσα μας. Περισσότερο του αρέσουν τα μαθηματικά και σε λίγο καιρό θα βρίσκεται στο Παρίσι, όπου θα ανταμώσει και πάλι με τον αδερφό του.

Ένα κομμάτι της ψυχής μου το άφησα στο χέρι του. Θα είναι ασφαλές εκεί.

~ ~ ~

"Τούτοι που γιομίζουν σήμερα το γιαλό με τις φαμίλιες τους και με τις βάρκες τους κι ανέστησαν ολάκερο χωριό με σημαντικό ψυχομέτρι, τη Σκάλα της Μουριάς, ήρθαν όλοι τους απ' αντίκρυ σαν έγινε το μεγάλο κακό. Από εκεί απ' αντίκρυ ξεκίνησαν κι ήρθαν όλοι τούτοι οι ψαράδες κι οι ναυτικοί, μια φαρμακωμένη μέρα. Φουκαράδες και ανεμαλλιάρηδες ήρθαν, με την ψυχή στο στόμα, ξυπόλυτοι κι αγριεμένοι.

Μέσα στα τρομαγμένα μάτια τους κρατούσαν την κόκκινη αντιλαμπή από μια πλατιά πυρκαγιά. Ήρθαν με το μαύρο βρακί ανατραβηγμένο μέσα στο μαλλένιο ζουνάρι, φορούσαν στο κεφάλι τις βαριές αϊβαλιώτικες κατσούλες από βελούδο ξεφτισμένο. Ήταν ένα συννεφιασμένο απόγεμα και τα κύματα φούσκωναν μολυβιά δίχως να σπάνουν, όταν φάνηκαν οι βάρκες τους να 'ρχονται".

(Απόσπασμα από την 'Παναγιά Γοργόνα' του Στρατή Μυριβήλη που περιγράφει την άφιξη και εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων στη Συκαμιά της Λέσβου, στη γενέτειρα του συγγραφέα).

(φωτογραφίες: Contra.gr / Eurokinissi / Ηλίας Μάρκου)