Οι φόβοι και οι κίνδυνοι ενός αθλητή όταν αποσυρθεί

Έρευνα που είχε δημοσιεύσει η Professional Players' Federation (PPF) το 2018, είχε ενημερώσει πως ένας στους 2 πρώην αθλητές έχουν την αίσθηση πως δεν ελέγχουν τη ζωή τους, μέσα στα δυο πρώτα χρόνια από το τέλος της καριέρας. Ότι α) νιώθουν να 'χουν χάσει την ταυτότητα τους, β) έχουν δυσκολία στο να βρουν νέο σκοπό ζωής και γ) αυτά οδηγούν σε κατάθλιψη, οικονομικά προβλήματα, εθισμούς και αυτοτραυματισμούς. Επίσης,

✔ μόνο ένας στους 4 που ένιωσαν πως έχουν θέμα ψυχικής υγείας, αναζήτησε βοήθεια

✔ λιγότεροι από ένας στους 10 ζήτησαν βοήθεια για ουσίες, αλκοόλ ή πρόβλημα με τον τζόγο

✔ μόνο τρεις στους 10 διάλεξαν πότε θα γραφτεί ο επίλογος

✔ περισσότεροι από τους μισούς αντιμετώπισαν οικονομικά προβλήματα, στην πενταετία που ακολούθησε του 'αντίο'

Και όλα αυτά συμβαίνουν ενώ το τέλος της καριέρας είναι το μόνο αναπόφευκτο στα σπορ.

H Euroleague ασχολήθηκε με τη μετάβαση ενός επαγγελματία αθλητή κορυφαίου επιπέδου στη ζωή χωρίς μπάσκετ. Ή τουλάχιστον, χωρίς τους ίδιους να φορούν εμφανίσεις και να είναι πρωταγωνιστές του παιχνιδιού. Στο τραπέζι κάθισαν οι Μπόστιαν Νάχμπαρ (managing director του συνδέσμου παικτών Euroleague), Αντεμόλα Οκουλάγια (Οκουλάτζα τον λένε τον άνθρωπο, αλλά... ας είναι) και ο Φρεντερίκ Βάις, με την πρώην διεθνή Ισπανίδα μπασκετμπολίστρια και νυν αθλητική ψυχολόγο, Μαρ Ροβίρα να είναι εκείνη που έβαλε τη συζήτηση σε μια σειρά. Ήταν και αυτή που επισκέφτηκε τον Νίκο Ζήση, να μιλήσουν για την απόσυρση. Θα τα δούμε όλα.

Εκ των καλεσμένων της, ο Οκουλάγια ήταν ο μόνος που 'χε πάρει ένα πτυχίο, ενόσω ήταν αθλητής (1999, διεθνείς σπουδές), πριν συνεχίσει σε μεταπτυχιακό στο μάρκετινγκ, όταν εγκατέλειψε τη δράση. Ο Οκουλάγια ήταν και ο μόνος που δεν αποφάσισε ο ίδιος για τους τίτλους τέλους. Τους έβαλαν οι γιατροί, το 2008, όταν βρήκαν κακοήθη όγκο στη σπονδυλική στήλη -τη χρονιά που η Γερμανία είχε προκριθεί στους Ολυμπιακούς Αγώνες. "Είχα να κάνω επέμβαση και μετά χημειοθεραπεία. Οπότε έγινε αυτή η προτεραιότητα μου. Ένιωσα πως ήταν δώρο το γεγονός ότι είχα τη δυνατότητα να παίζω για τόσα χρόνια, στο κορυφαίο επίπεδο”, ακούγεται να λέει στο ντοκιμαντέρ. Που έχει ενδιαφέρον. Υπό πολλές οπτικές. Να αρχίσουμε;

➔ “Οι παίκτες μπορούν να νιώσουν διστακτικοί ως προς την εμπλοκή τους σε μεταβατικό πρόγραμμα καριέρας, γιατί πιστεύουν πως πρέπει να 'χουν ως μόνη -απόλυτη- προτεραιότητα την απόδοση τους”. Professor David Lavallee (Abertay University)

Η Ροβίρα ρώτησε αν κάποιος είχε συγκεκριμένες ιδέες -ή γνώσεις- για το τι θα κάνει με τα λεφτά του, σε επίπεδο επενδύσεων. “Κατ' εμέ είναι λάθος να πιστεύει κάποιος πως ένας αθλητής είναι αφοσιωμένος 24 ώρες το εικοσιτετράωρο στο μπάσκετ. Υπάρχει χρόνος για να ενημερωθούν, να αποκτήσουν γνώσεις. Αυτό είναι το πραγματικό τρικ. Να βρεις τους κατάλληλους ανθρώπους, που θα σε βοηθήσουν και θα σε καθοδηγήσουν προς την καλύτερη δυνατή κατεύθυνση -για εσένα”, είπε ο Νάχμπαρ με τον Βάις να τον ρωτάει "πού βρίσκεις αυτούς τους ανθρώπους, γιατί είναι δύσκολο, από τη στιγμή που σε προσεγγίζουν τόσοι πολλοί”. Ο Σλοβένος παραδέχθηκε πως αυτό είναι το δύσκολο, με τον Οκουλάγια να διαφωνεί. “Πόσες ώρες την ημέρα αφιερώνεις στα αεροπλάνα ή τα λεωφορεία; Μπορείς να περάσεις μια από αυτές τις ώρες, στο Internet, αναζητώντας ένα θέμα που σε ενδιαφέρει και μετά προσπαθείς να μάθεις όσα περισσότερα μπορείς για αυτό. Να κάνεις την έρευνα σου”.

Όλοι συμφώνησαν πως αν έχεις μπει στη διαδικασία να μελετήσεις, κάνεις τη ζωή σου, μετά το μπάσκετ, πιο εύκολη. “Αν μιλήσω για τον εαυτό μου, πρέπει να πω ότι ήμουν τεμπέλης” παραδέχθηκε ο Βάις. “Τώρα είμαι λυπημένος. Είχα το χρόνο να μελετήσω, είχα το χρόνο να κάνω πράγματα, αλλά δεν τα έκανα”. Ο Νάχμπαρ είπε πως κι εκείνος υπήρξε τεμπέλης. “Πέρασα πολύ περισσότερο καιρό στο ΝΒΑ από ό,τι στη Euroleague. Υπήρχαν μέρες που από τις 4 το απόγευμα έως τα μεσάνυχτα, δεν είχα κάποια υποχρέωση. Τώρα θα σας πω ότι το σωστό είναι να αναγνωρίζεις από νωρίς πως έχεις χρόνο να διαβάσεις, να παρακολουθήσεις ένα πρόγραμμα σε πανεπιστήμιο. Μπορεί να χρειαστείς περισσότερα από 4 χρόνια για να πάρεις το πτυχίο, αλλά είναι κάτι που έχεις τη δυνατότητα να κάνεις”.

➔ Το lifestyle των παικτών του κορυφαίου επιπέδου, μπορεί να γίνει μειονέκτημα για το μέλλον τους: η ρουτίνα, η υψηλή αδρεναλίνη, η ζωή σε μια φούσκα και η απώλεια της αυτονομίας, είναι οι λόγοι.

Οι παίκτες συνηθίζουν να 'χουν μια ασυνήθιστη ζωή, με τεράστια οργάνωση, τεράστια συναισθηματική επιρροή και αδρεναλίνη, χωρίς πραγματικές ευθύνες, χωρίς αυτονομία και μεγάλη κοινωνική αναγνώριση. Αυτό ήταν το επόμενο θέμα που τέθηκε προς συζήτηση: το επαγγελματικό lifestyle. “Όταν έχεις παιχνίδια, δεν μπορείς να προγραμματίσεις όπως θα προγραμμάτιζε ένας που δουλεύει σε τράπεζα. Αν ο κόουτς αποφασίσει πως πρέπει να μείνουμε στο γήπεδο περισσότερο, γιατί κάναμε κακή προπόνηση, δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για αυτό, πέραν του να υπακούσουμε”, εξήγησε ο Οκουλάγια, με τον Νάχμπαρ να θυμάται τη θητεία του στη Βαρκελώνη και ένα γραπτό μήνυμα που 'χε λάβει, ενώ ήταν με τη γυναίκα του και τα παιδιά του στο αυτοκίνητο. Τον ενημέρωνε πως είχε προπόνηση σε μια ώρα. “Όταν παίζεις σε μεγάλη ομάδα και υπάρχει αρνητικό αποτέλεσμα ή είναι εκνευρισμένος ο προπονητής σου, δεν μπορείς να 'αποσυνδεθείς' πνευματικά από τη δουλειά σου, τη στιγμή που βγαίνεις από το γήπεδο. Είσαι παίκτης όλο το εικοσιτετράωρο". Δεν είσαι όμως, και γιατρός.

“Όταν έπαιζα δεν είχα έλεγχο στη ζωή μου, γιατί κάποιος άλλος την ήλεγχε για εμένα. Όταν σταμάτησα δεν ήξερα τι να κάνω. Τίποτα δεν μπορεί να σου δώσει τα συναισθήματα που σου δίνει η καριέρα σου”, σχολίασε ο Βάις. Ο Οκουλάγια του θύμισε πως υπάρχουν και άλλα που σου δίνουν αυτήν την έκρηξη αδρεναλίνης. Όπως το να αποκτάς παιδί. “Ναι, αλλά τίποτα δεν είναι το ίδιο” επέμεινε ο Βάις, με τον Γερμανό να λέει "δεν χρειάζομαι 20 χιλιάδες ανθρώπους πάνω από το κεφάλι μου, για να 'χω αδρεναλίνη” και τον Γάλλο να τον διακόπτει, για να δηλώσει το εξής.

"Τίποτα από ό,τι ζούμε εκτός γηπέδων, έχει την ίδια 'δύναμη'. Ζούμε πράγματα που δεν ζούμε στην κανονική ζωή. Και είναι αστείο να χρησιμοποιούμε τον όρο 'κανονική ζωή' για την πραγματική ζωή”.

Ο Νάχμπαρ παραδέχθηκε ότι αυτό που του λείπει περισσότερο είναι η σχέση με τους φαν. “Δεν αναφέρομαι στο να σε χειροκροτούν 20.000 άνθρωποι, αλλά στο να τους βλέπεις χαρούμενους, όταν διακρίνεται η ομάδα τους. Όσο πιο σύντομα καταλάβει ένας παίκτης πως δεν μπορεί να αναπαράξει στη ζωή του, πράγματα που ζει στην καριέρα του, τόσο πιο εύκολη γίνεται η μετάβαση. Το θέμα είναι να βρεις και από πού μπορείς να αντλήσεις αυτό που λέμε 'αδρεναλίνη' ή 'χαρά', από μικρότερα πράγματα”.

➔ Το 62% των αθλητών που 'χουν αποσυρθεί, έχουν ζήσει κάποια μορφή προβλήματος ψυχικής υγείας. The Rugby Players' Association.

Η αδρεναλίνη, η πίεση και ο ενθουσιασμός είναι στοιχεία που υπάρχουν στην καθημερινή ζωή ενός αθλητή. Δεν είναι όμως, στοιχεία που ζει κάθε μέρα ένας μέσος άνθρωπος. Η Ροβίρα επισκέφτηκε τον Νίκολα Βούιτσιτς και τον άκουσε να λέει πώς αποφάσισε να ολοκληρώσει τη διαδρομή του παίκτη. “Μετά μια προπόνηση, πήγα σπίτι και είπα στην οικογένεια μου 'αυτό ήταν. Τελείωσα'. Είχα αποφασίσει πως όταν νιώσω κουρασμένος, ότι δεν αντλώ κάποια χαρά, θα σταματήσω. Είναι τρομακτικό. Όταν φτάνεις στην ηλικία των 30, 31 έρχεσαι αντιμέτωπος με το τι θα κάνεις, μετά το μπάσκετ. Μπορεί να 'χεις χρήματα. Μπορεί όχι. Το θέμα όμως, είναι άλλο: για 20 χρόνια έχουμε μια πολύ οργανωμένη ζωή, μέχρι το τελευταίο δευτερόλεπτο -και δεν έχεις άλλες ευθύνες. Μόλις αποσύρεσαι, έρχεσαι αντιμέτωπος με ένα χάος. Έχεις στα χέρια σου τόσο ελεύθερο χρόνο που δεν ξέρεις τι να τον κάνεις”. Και τους λείπει η αδρεναλίνη.

Όπως τους λείπει και η πίεση, με την οποία έχουν μάθει να ζουν, για δεκαετίες. Πολλοί καταφεύγουν στο αλκοόλ ή τις ουσίες για να το διαχειριστούν. "Όταν τελειώνει το μπάσκετ και συνεχίζεις αυτές τις συνήθειες, το πρόβλημα γίνεται ακόμα μεγαλύτερο", εξήγησε η αθλητική ψυχολόγος, όπως έθιξε και το θέμα της ψυχικής υγείας και κυρίως της κατάθλιψης που 'χει διαπιστωθεί σε παίκτες, κατά τη μετάβαση από την αθλητική ζωή στο επόμενο κεφάλαιο. "Έχω δει πρώην συμπαίκτες μου που δεν είχαν αποδεχθεί πως έχουν αποσυρθεί, να είναι δυστυχισμένοι" είπε ο Νάχμπαρ, με τον Βάις να συμπληρώνει πως "ξέρω πολύ καλά τι είναι κατάθλιψη και κατανοώ να είναι προϊόν πολύ πιο σοβαρών προβλημάτων της ζωής. Όχι όμως, του μπάσκετ".

➔ Ένας στους τρεις παίκτες παίρνουν διαζύγιο, τους δώδεκα πρώτους μήνες μετά το τέλος της καριέρας τους, σύμφωνα με έρευνα για τους παίκτες της Premier League.

“Δεν τελειώνει η καριέρα ενός παίκτη, δεν αλλάζει μόνο η δική του ζωή, αλλά και της οικογένειας του” είπε ο Νάχμπαρ “η γυναίκα μου με στήριξε πολύ με όσα ήθελα να κάνω μετά το μπάσκετ”. Ο Βούιτσιτς αποκάλυψε ότι “η σύζυγος μου έλεγε πάντα πως έχουμε αγαπημένη σχέση, γιατί δεν ήμουν ποτέ σπίτι. Τρεις μέρες κάθε εβδομάδα, έλειπα. Και ξέρω ότι αν ήμουν επτά σερί μέρες στο σπίτι, θα 'χαμε πρόβλημα (γελάει). Αυτή λοιπόν, η αλλαγή είναι δύσκολη. Το τέλος της καριέρας δεν είναι εύκολο. Για κανέναν. Πνευματικά τελειώνεις κάτι που έκανες 20-25 χρόνια”.

Ο Βάις θύμισε πως “όταν παίζεις, πηγαίνεις στο σπίτι, λες κάτι και δεν υπάρχουν αντιδράσεις, σε ό,τι αφορά το πρόγραμμα που πρέπει να τηρήσεις. Ακούς συνέχεια πως έχεις δίκιο. Είσαι το κέντρο της γης για την οικογένεια σου. Αυτό αλλάζει. Από την άλλη, πρέπει να πω ότι χαίρομαι τώρα για κάθε 'έχεις δίκιο' που ακούω, γιατί ξέρω πως πραγματικά έχω δίκιο”. Ο Οκουλάγια εξήγησε πως "πάντα στις σχέσεις μου ήθελα να είμαι με κάποια που ήθελε να είναι μαζί μου. Δηλαδή, με τον Αντεμόλα. Όχι τον Οκουλάγια”.

➔ Οι επαγγελματίες που αποσύρονται νιώθουν πως χάνουν την ταυτότητα τους. Και το σκοπό τους.

“Αυτό συμβαίνει όταν μπερδεύεις αυτό που είσαι, με αυτό που κάνεις” εξήγησε η Ροβίρα. “Έξι μήνες αφότου αποσύρθηκα, είχα να κάνω ένα ταξίδι και εμφανίστηκα στο αεροδρόμιο με τη φόρμα μου. Όπως έκανα ως παίκτρια. Σύντομα άρχισα να νιώθω πως δεν ήμουν τίποτα, εφόσον δεν ήμουν μπασκετμπολίστρια”. Ο Νάχμπαρ πέρασε επίσης, μια τέτοια κατάσταση. “Διαπίστωσα πως ήταν χρήσιμο να προσαρμοστώ σε μια ζωή όπου δεν θα με αναγνώριζαν τόσοι άνθρωποι, δεν θα με πλησίαζαν τόσοι άνθρωποι. Δεν θα με ήξεραν τόσοι άνθρωποι. Και δεν μου άρεσε. Μεταξύ άλλων, παλεύεις με το 'εγώ' σου”.

Ο Βάις ενημέρωσε πως ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε, όταν πια δεν έπαιζε μπάσκετ “ήταν να αγοράσω τρία εστιατόρια, γιατί μου αρέσει το φαγητό. Το πιο δύσκολο για εμένα ήταν να καταλάβω τους υπαλλήλους, οι οποίοι κάποιες φορές δεν έρχονταν στη δουλειά γιατί είχαν πονοκέφαλο. 'Η λίγο πυρετό. Σκεφτόμουν πως έπαιζα με πόνο στη μέση και στον αστράγαλο και δεν έλεγα κουβέντα. Κατέληξα στο ότι δεν είμαστε φυσιολογικοί άνθρωποι. Βλέπεις, οι φυσιολογικοί άνθρωποι όταν έχουν πυρετό, δεν πάνε στη δουλειά”.

Ο Οκουλάγια ακόμα θυμάται ένα από τα πρώτα ραντεβού, αφότου ίδρυσε την pro4pros (συμβουλευτική εταιρία) “όταν όλοι οι άλλοι ήλθαν αργοπορημένοι. Τους είπα 'συγγνώμη, αλλά δεν καταλαβαίνω την καθυστέρηση. Στο μπάσκετ, όταν αργούμε πληρώνουμε πρόστιμο. Θέλω να γίνει το ίδιο κι εδώ'”. Ο Νάχμπαρ παραδέχθηκε ότι “δεν είχα σκεφτεί ποτέ αυτό που λέτε. Αλλά είναι λογικό, από τη στιγμή που σε όλη μας την καριέρα μαθαίνουμε πάντα να είμαστε συνεπείς -αλλιώς υπάρχουν συνέπειες”. Ο Βάις είπε πως “όλοι μου λένε πάντα ότι πηγαίνω στα ραντεβού μου, νωρίτερα του προγραμματισμένου και πάντα τους απαντώ ότι φροντίζω να αφήνω λίγα λεπτά”... 'για να βάλεις tape στα πόδια' πρόσθεσε ο Οκουλάγια και όλοι ξέσπασαν σε γέλια.

Πλέον και ο Νάχμπαρ και ο Οκουλάγια και ο Βάις δουλεύουν για το μπάσκετ, με τον δεύτερο να λέει πως “ήταν ό,τι πιο λογικό θα μπορούσα να κάνω, γιατί δεν είχα ιδέα για κάποια άλλη δουλειά. Αν λοιπόν, αφοσιωνόμουν κάπου αλλού στα 30something θα έπρεπε να παραδεχθώ ότι δεν έχω την παραμικρή ιδέα για τη ζωή”.

➔ "Το τέλος της καριέρας είναι είναι λευκό χαρτί. Είναι στο χέρι σου να το γεμίσεις με πράγματα που σημαίνουν τα περισσότερα, για εσένα". Desmond Howard, πρώην παίκτης NFL.

Η Ροβίρα συναντήθηκε και με τον Νίκο Ζήση, όταν ήταν ακόμα στην Μπανταλόνα. Τον ρώτησε για τη διαδικασία της απόσυρσης. “Ο φόβος μου είναι να βρω κάτι που θα μου δίνει το 30 με 40% της πρόκλησης που 'χω ως παίκτης. Ξέρω πως δεν θα είναι το ίδιο”. Η σύζυγος του, Φανή εξέφρασε τη δική της φοβία “όχι για τις αλλαγές που θα ζήσουμε ως οικογένεια, γιατί προτιμώ να εστιάζω στα θετικά, αλλά σε ό,τι αφορά τον Νίκο και το πώς θα αντιδράσει σε όλα αυτά. Ακούς τόσες ιστορίες με παίκτες που εγκατέλειψαν την ενεργό δράση, είναι ένα θέμα που 'χω συζητήσει με τόσες πολλές συζύγους παικτών για το πόσο δύσκολο ήταν να βρουν οι άνδρες τους ένα άλλο πάθος. Δεν ξέρω λοιπόν, πώς θα είναι η ζωή του, όταν πάψει να είναι παίκτης”.

Σε ό,τι αφορά τα οικονομικά της οικογενείας “θα συνεχίσουμε να κάνουμε ό,τι κάνουμε έως τώρα. Δεν έχω κάτι εξτρά, κάνω τα βασικά. Μετά όμως, το τέλος της καριέρας του Νίκου θα χρειαστεί να πάρουμε αποφάσεις που δεν έχουμε πάρει έως τώρα. Υπάρχουν πολλά 'δεν ξέρω' στην ιστορία της απόσυρσης”. Η Ροβίρα ρώτησε τον Ζήση αν έχει σπουδάσει κάτι. Εκείνος είπε ότι αυτό ήταν κάτι που δεν έκανε ποτέ. Που δεν είχε ποτέ στο μυαλό του. “Είχα εστιάσει στο πώς θα γίνομαι συνέχεια καλύτερος, ώστε να πραγματοποιήσω τα όνειρα μου”. Τώρα σκέφτεται ότι πρέπει να προετοιμαστεί:

“Στα 20 χρόνια που παίζω το παιχνίδι, μέσα στα οποία έχω γνωρίσει ουκ ολίγους ανθρώπους και έχω συνεργαστεί με πολλούς προπονητές, νιώθω πως αυτό υπήρξε το πανεπιστήμιο μου”.

Όταν του είπε η παρουσιάστρια του Table Talk για τους παίκτες που έχουν 'χαθεί' στον πραγματικό κόσμο, η Φανή εξήγησε ότι “όπως συνηθίζω να λέω στους φίλους μας, αν καεί μια λάμπα στο σπίτι -και τώρα έχουμε 3 καμένες- παίρνει τηλέφωνο την ομάδα, γιατί δεν ξέρει πώς να την αλλάξει. ΟΚ, υπάρχουν κάποιες που είναι δύσκολο να αλλάξεις μόνος, αλλά καταλαβαίνετε”.

➔ Μόνο 3 στους δέκα πρώην παίκτες, ήταν σε θέση να επιλέξουν οι ίδιοι πότε θα σταματήσουν να παίζουν ένα επαγγελματικό σπορ (Professional Players' Federation).

Ο Νίκος θέλησε να πει κάτι τελευταίο. “Πιστεύω ότι το συναίσθημα του 'αντίο' είναι πολύ καλύτερο για έναν παίκτη, όταν αποφασίζει εκείνος για το τέλος της καριέρας του. Αποσύρθηκα ως αρχηγός της Εθνικής Ελλάδος, κάτι που ήταν τεράστια τιμή. Αν ερχόταν κάποιος κόουτς να μου πει 'συγγνώμη, αλλά πρέπει να σε αντικαταστήσουμε με κάποιον νεότερο' θα ήταν πολύ πιο δύσκολο για εμένα, να το δεχτώ. Ήξερα πως μπορούσα να συνεχίσω με την Εθνική, αλλά ήθελα να ελέγξω τη μοίρα μου. Ίσως να είμαι λάθος, αλλά αυτήν την αίσθηση έχω”. Ομολόγησε πως έχει καταλάβει πως πλησιάζει στο τέλος της καριέρας του, την τελευταία τριετία. “Και ξέρω πολλούς που δυσκολεύονται να το αποφασίσουν, αλλά ειλικρινά αυτό δεν συμβαίνει με εμένα. Είμαι μεγάλος φαν της ρήσης 'είμαι ευτυχισμένος που το έζησα, όχι δυστυχισμένος που τελειώνει'.

Ο Οκουλάγια είχε να πει σε όσους βρίσκονται στα τελευταία 'μέτρα' της διαδρομής "να μην φοβάστε για όσα έρχονται. Απλά κάντε τα. Μη φοβηθείτε τις νέες περιπέτειες". Ο Νάχμπαρ στάθηκε στο "δείτε το τέλος της καριέρας όχι ως το τέλος, αλλά ως μια ευκαιρία" και ο Βάις στο "να στηριχτείτε στον εαυτό σας, όπως κάνατε ως παίκτες". Η Ροβίρα κατέληξε στο "αν τα καταφέρατε μια φορά στη ζωή σας, θα τα καταφέρετε και δεύτερη".