Σαμπόνις: Το θαύμα της φύσης

Τον Άρβιντας Σαμπόνις τον σύστησε στο ελληνικό μπασκετικό κοινό ο… Κώστας Ρήγας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 οι τηλεοπτικές μεταδόσεις αγώνων μπάσκετ από τα δύο υπάρχοντα κρατικά κανάλια της εποχής ήταν μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού, το ελληνικό μπάσκετ ήταν ένα άθλημα περιορισμένο (κυρίως) εντός συνόρων και πολλές φορές η πληροφόρηση για τα διεθνή δρώμενα προερχόταν από τον μοναδικό άνθρωπο που….ταξίδευε. Τον Κώστα Ρήγα που έδινε το παρόν στις περισσότερες διεθνείς διοργανώσεις εκπροσωπώντας μέσω της διαιτησίας το σύνολο του ελληνικού μπάσκετ.

Ένας παίκτης θαύμα της φύσης

Ανατρέχοντας στο χάρτινο αρχείο μου και στον σχετικό ογκώδη (και κιτρινισμένο) φάκελο με το όνομα του Λιθουανού γίγαντα στην εξωτερική μεριά ανακάλυψα ότι η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά που υπάρχει είναι μια συνέντευξη του Κώστα Ρήγα στον Βασίλη Σκουντή για την εφημερίδα ΦΩΣ λίγο μετά το παγκόσμιο πρωτάθλημα της Κολομβίας. Εκεί μάλιστα ο Ρήγας περιέγραφε το νέο αστέρι του Σοβιετικού μπάσκετ (τα τείχη δεν είχαν πέσει ακόμη) με τις λέξεις που θα τον συνόδευαν για μια ολόκληρη καριέρα: "ένας παίκτης θαύμα της φύσης". Εφόσον ο Ρήγας δεν είχε ακούσει στη διάρκεια του Μουντομπάσκετ στο Κάλι κάποιον ή κάποιους να χρησιμοποιούν αυτή την έκφραση δικαιούται την πατρότητά της.

Δεν ήταν όμως υπερβολικός. Το καλοκαίρι του 1983 στο Ευρωμπάσκετ της Γαλλίας από τις τηλεοπτικές μεταδόσεις της ΕΡΤ είδαμε τι εστί Σαμπόνις. Μπορεί η Σοβιετική Ένωση να μην πήρε το χρυσό πέφτοντας θύμα της σφαγιαστικής διαιτησίας του Βέλγου διαιτητή Μοτάρ στον ημιτελικό με την Ισπανία αλλά ήταν φανερό ότι ο Σαμπόνις ανήκε σε μια δική του ξεχωριστή κατηγορία: Ήταν απλά κλασικός, όπως θα λέγαμε για ένα λογοτέχνη ή ένα σκηνοθέτη, πριν καλά καλά καταθέσει τα πρώτα δείγματα της δουλειάς και του ταλέντου του. Με επίσημο μπόι 2μ.21 δεν ήταν ένα τυπικό θηριώδες κορμί από αυτά που συνήθιζαν να μας παρουσιάζουν από την πλούσια σχετική παραγωγή τους οι Σοβιετικοί. Δεν ήταν τίποτε κοντινά με παίκτες- δεινοσαύρους που είχαν κυριαρχήσει στο παιχνίδι όπως ο Κρούμινς (παλαιότερα) ή ο σχεδόν σύγχρονος του Τκατσένκο ή Τσατσένκο (ή όπως αλλιώς τέλος πάντων είναι η σωστή εκφορά του ονόματός του).

Συνδύαζε μια σπάνια πλαστικότητα κινήσεων με ένα ούτως ή άλλως τεράστιο κορμί και πάνω από όλα μια ασύλληπτη γνώση του μπάσκετ. Δεν είναι άδικο ότι στο τέλος της καριέρας του υπήρχαν άνθρωποι που υποστήριζαν και υποστηρίζουν ότι ο Άρβιντας είναι ο καλύτερος πασέρ και σουτέρ στην ιστορία του μπάσκετ με μπόι πάνω από 2μ.15!

Η μεγάλη μάχη του 1984 δεν έγινε ποτέ

Η κυριαρχία των Σοβιετικών στην Ευρώπη ή στα παγκόσμια πρωταθλήματα που τότε οι Αμερικάνοι κατέβαζαν κολεγιακές ομάδες ήταν αναμφισβήτητη αφού τον "Σάμπας" πλαισίωναν παιχταράδες. Μόνο οι Ολυμπιακοί αγώνες και το χρυσό μετάλλιο ήταν απαγορευμένος καρπός γιατί εκεί ήταν το φέουδο των Αμερικάνων. Η μεγάλη μάχη του 1984 στο Λος Άντζελες δεν έγινε ποτέ. Θα είχαμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε την δεύτερη dream team (η πρώτη ήταν το 1960 στους Ολυμπιακούς της Ρώμης) των Αμερικάνων κόντρα στη Σοβιετική αρμάδα. Οι Αμερικάνοι δεν είχαν δεύτερες σκέψεις και όλοι ήταν συνταταγμένοι στο ψυχροπολεμικό κλίμα των δηλώσεων του θρυλικού Μπόμπι Νάιτ που ήταν ο κόουτς της εθνικής των ΗΠΑ. "Πείτε σε αυτό τον κοντό κομμουνιστή τον Γκομέλσκι να φέρει την ομάδα του στο Λος Αντζελες και εμείς θα φροντίσουμε για τα υπόλοιπα. Θα φύγουν με πολλές κλωτσιές στον πισινό τους", είχε πει ο Νάιτ ένα χρόνο νωρίτερα αλλά το εμπάργκο των ανατολικών χωρών στους αγώνες μας στέρησαν ένα υπέροχο τελικό με παρόντες και αντιπάλους Τζόρνταν και Σαμπόνις.

Τέσσερα χρόνια αργότερα στη Σεούλ εμπάργκο δεν υπήρχε αλλά στους Σοβιετικούς κανείς δεν έδινε τύχη. Στη ζωή του Σαμπόνις είχαν αλλάξει πολλά και η καριέρα του είχε βρεθεί στα όρια της καταστροφής. Το καλοκαίρι του 1985 τον είχαν διαλέξει στο ντραφτ οι Ατλάντα Χόουκς αλλά η επιλογή ακυρώθηκε επειδή αποδείχθηκε ότι ήταν μικρότερος των 21 ετών και αυτό προσέκρουε στους απαγορευτικούς κανόνες του ΝΒΑ. Ένα χρόνο αργότερα έμοιαζε με χαμένη υπόθεση καθώς είχε υποστεί ρήξη αχίλλειου τένοντα και στα δύο πόδια! Με την ιατρική τεχνολογία της εποχής ένας παίκτης με μπόι 1μ.90-1μ.95 αν έπεφτε θύμα τέτοιου τραυματισμού στο ένα πόδι ήταν αμφίβολο αν θα ξανάπαιζε μπάσκετ και σίγουρο ότι ακόμη και αν γύριζε στα γήπεδα δεν θα ήταν ποτέ ξανά ο ίδιος παίκτης. Ενδεχόμενα, ο Σαμπόνις να είχε βυθιστεί στη λήθη και να μνημονευόταν ως ένα ακόμη μεγάλο ταλέντο που καταστράφηκε λόγω τραυματισμών αν δεν μεσολαβούσε η φαεινή έμπνευση του Πόρτλαντ που "χαράμισε" (σύμφωνα με τον Αμερικάνικο τύπο) το νούμερο 24 του ντραφτ το 1986 για να τον επιλέξει αν και τραυματίας.

Η μετακόμιση στο Πόρτλαντ και το χρυσό

Οι άνθρωποι του Πόρτλαντ μερικούς μήνες αργότερα τον κουβάλησαν στην πόλη, τον έβαλαν σε πρόγραμμα αποθεραπείας και κάποια στιγμή άρχισε να κάνει και προπονήσεις με την ομάδα παρότι τυπικά δεσμευόταν με συμβόλαιο με τη Ζαλγκίρις Κάουνας, την ομάδα που τον ανέδειξε, μέχρι το 1989. Και του έσωσαν την καριέρα. Όσοι πιστεύουν στο butterfly effect και στο δόγμα ότι όταν μια πεταλούδα κουνάει τα φτερά της στην Κίνα γίνεται σεισμός στη Λίμα του Περού θα δικαιωθούν από την επίδραση αυτών των αποφάσεων όχι μόνο στο μέλλον του Σαμπόνις αλλά και στην εξέλιξη του παγκόσμιου μπάσκετ.

Ο Σαμπόνις γύρισε στα γήπεδα για τους Ολυμπιακούς της Σεούλ χωρίς κανείς να ξέρει την κατάσταση στην οποία αληθινά βρισκόταν. Έκανε ένα μάλλον μέτριο ξεκίνημα στη διοργάνωση μέχρι την ώρα του θρυλικού ημιτελικού με τις ΗΠΑ. Κόντρα στην πολύ αδύναμη ομάδα του Τζον Τόμπσον που όμως είχε μεγάλους σέντερ όπως ο "ναύαρχος" Ντέιβιντ Ρόμπινσον και ο σούπερ σταρ του κολεγιακού Ντάνι Μάνινγκ ο Σαμπόνις έκανε μια από τις μεγαλύτερες εμφανίσεις της καριέρας του. Όπως έλεγε για χρόνια μετά ο Φίλιππος Συρίγος που μνημόνευε τον συγκεκριμένο αγώνα ως ένα από τους σπουδαιότερους που είχε δει στη ζωή του "τους έβαλε στην πλάτη του και τους χόρευε όλο τον αγώνα παρότι έμοιαζε να παίζει με το ένα πόδι"! Η Σοβιετική Ένωση του 1988 ήταν η δεύτερη μόλις ομάδα που είχε νικήσει ποτέ σε Ολυμπιακούς Αγώνες τους Αμερικάνους. Η πρώτη νίκη, στον τελικό του 1972, ήταν ένα κάλπικο αποτέλεσμα, προϊόν του χειρότερου σκανδάλου στην ιστορία του παγκόσμιου μπάσκετ. Η νίκη του 1988 ήταν μια παλικαρίσια νίκη που δύο μέρες αργότερα έφερε και το χρυσό μετάλλιο στους Σοβιετικούς που νίκησαν στον τελικό τη Γιουγκοσλαβία.

Εκείνος ο ιστορικός ημιτελικός είχε τεράστιες συνέπειες στην ιστορία και την εξέλιξη του παγκόσμιου μπάσκετ. Πρώτα από όλα τα Αμερικάνικα μίντια "σταύρωσαν" τον κόουτς Τόμπσον υποστηρίζοντας ανοιχτά ότι οι επιλογές των παικτών είχαν γίνει με καθαρά ρατσιστικά κριτήρια αφού στη δωδεκάδα είχε διαλέξει 11 αφρο-αμερικάνους και μόλις ένα λευκό, τον σουτέρ Νταν Μάερλι. Και κατηγόρησαν περίπου για προδοσία τους Μπλέιζερς που είχαν γιατρέψει τον Σαμπόνις. Αυτά ήταν τα βραχυπρόθεσμα…απόνερα.

Η ιδέα του Στερν

Την ίδια ώρα στη Νέα Υόρκη, ο Ντέιβιντ Στερν έβλεπε με τρόμο την αμφισβήτηση του Αμερικάνικου μπάσκετ που είχε αντίκτυπο στο διεθνές κύρος του ΝΒΑ. Μπορεί οι επαγγελματίες να μην έπαιζαν στις διεθνείς διοργανώσεις αλλά ο μύθος της μπασκετικής Panx Americana είχε γίνει συντρίμμια αφού το καλοκαίρι του 1987 ο Όσκαρ Σμιντ και η Βραζιλία είχαν ταπεινώσει τους κολεγιόπαιδες στους Παναμερικανικούς της Ιντιανάπολης και ένα χρόνο αργότερα ο Σαμπόνις έκανε το ίδιο στη Σεούλ. Ο Στερν έγινε ο πρώτος και μεγαλύτερος υποστηρικτής της ιδέας να ανοίξουν οι πόρτες των Ολυμπιακών Αγώνων στους επαγγελματίες δίνοντας στη ΔΟΕ την υπόσχεση ότι στη Βαρκελώνη θα εμφανιστεί μια ομάδα για την οποία θα μιλάει όλος ο πλανήτης. Και η εμφάνιση της Dream Team μετέτρεψε πάλι τις μπασκετικές ΗΠΑ σε μια ανίκητη δύναμη. Τίποτε από όλα αυτά δεν θα είχαν συμβεί αν δεν υπήρχε η αλληλουχία των γεγονότων που σας περιγράψαμε νωρίτερα.

Ο Σαμπόνις άργησε να πει το δικό του ευχαριστώ στους Μπλέιζερς. Το 1989, το "δώρο" της Σοβιετικής κυβέρνησης και το πριμ για το χρυσό των Ολυμπιακών ήταν η ελευθέρας του να παίξει στο εξωτερικό. Κάπως έτσι έπαιζαν τότε εκτός Σοβιετικής Ένωσης οι μεγάλοι παίκτες. Εξαργύρωναν μια μεγάλη διεθνή επιτυχία με την ελευθέρας τους για να βγάλουν χρήματα στο εξωτερικό. Ο Σαμπόνις έπαιξε έξι χρόνια στην Ισπανία (τρία στη Βαγιδαολίδ του αμφιλεγόμενου κροίσου Χέσους Χιλ) και άλλα τρία στη Ρεάλ Μαδρίτης. Το καλοκαίρι του 1995 οι Μπλέιζερς του ξανακτύπησαν την πόρτα. Η κίνηση έμοιαζε περίπου με απόφαση παράφρονα. Ο ίδιος ο Σαμπόνις σε μια μεγάλη συνέντευξη του στο Gigantes del basket είχε πει ότι η καριέρα του είχε καταστραφεί από το πολύ άσχημο προπονητικό πρόγραμμα των Σοβιετικών κόουτς τη δεκαετία του ’80 και από το γεγονός ότι η κυβέρνηση τον είχε υποχρεώσει να παίξει χωρίς να είναι 100% έτοιμος και ενώ κούτσαινε ακόμη στους Ολυμπιακούς της Σεούλ. "Δεν ένιωσα ποτέ Σοβιετικός, ούτε εγώ, ούτε οι συμπαίκτες μου στη Ζαλγκίρις που παίζαμε στην εθνική. Δεν τραγουδήσαμε ποτέ τον εθνικό ύμνο της Σοβιετικής Ένωσης", θα πει στην ίδια συνέντευξη.

Μπλέιζερς ξανά

Οι Μπλέιζερς για δεύτερη φορά έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη ζωή του Σαμπόνις. Ο τότε τζένεραλ μάνατζαρ της ομάδας Μπομπ Γουίτσιτ θα αποκαλύψει χρόνια αργότερα ότι "όταν είδαμε τις ιατρικές του εξετάσεις είχαμε τρομάξει. Ταίριαζαν περισσότερο με εξετάσεις ανάπηρου που θα του δίναμε μια δωρεάν θέση παρκαρίσματος στο γήπεδο μας παρά με παίκτη που τον θέλαμε για τη δωδεκάδα μας". Κι΄όμως αυτό το ταλαιπωρημένο κορμί ενός παίκτη που ήταν ήδη 31 ετών άντεξε την πίεση του ΝΒΑ για επτά χρόνια! Από ένα πιθανό σύνολο 542 αγώνων εκείνη την επταετία έπαιξε 470, τρεις σεζόν από τις επτά περισσότερα από 70 ματς και τη χρονιά του λοκ άουτ και στα 50 παιχνίδια της περιόδου! Το 2001 αποφάσισε να γυρίσει στην Ευρώπη και να παίξει για τη Ζαλγκίρις λέγοντας ότι ήταν "σωματικά και πνευματικά κουρασμένος" αλλά τελικά έμεινε ολόκληρη τη χρονιά εκτός γηπέδων και γύρισε στο Πόρτλαντ το 2002 όπου κατάφερε να παίξει σε 78 ματς έστω και αν είχε τα χειρότερα στατιστικά της καριέρας του στο ΝΒΑ. Το 2003 έκλεισε τον κύκλο του εκεί που τον είχε αρχίσει. Στη γενέτειρα του το Κάουνας προσφέροντας στους νεότερους την ευκαιρία να τον δουν και στην Ευρωλίγκα! Κατάφερε να οδηγήσει τη Ζαλγκίρις μέχρι το ΤΟΠ-16 όπου ο ίδιος αναδείχθηκε MVP και επιλέχθηκε στην all star πεντάδα όλης της σεζόν. Καθόλου άσχημα για ένα 40χρονο!!!

Ο Σαμπόνις κατάφερε στη διάρκεια μιας πολύ μεγάλης καριέρας να κρατήσει την προσωπική του ζωή μακριά από τα φλας της δημοσιότητας. Παντρεύτηκε την πρώτη μις Λιθουανία, έκανε μαζί της τέσσερα παιδιά, ο νεότερος γιος του ο Ντομάντας παίζει κολεγιακό μπάσκετ στο Γκονζάγκα και περνάει τα χρόνια στην πόλη που αγάπησε και τον αγάπησε όσο καμία άλλη: Το Κάουνας. Πάντοτε ήταν "βαρύς" στις δημόσιες σχέσεις και ήταν πολύ συνηθισμένη η σκηνή όταν ένας δημοσιογράφος του ζητούσε συνέντευξη να δείχνει την… πλάτη του και να λέει με τη βαριά προφορά του: "Next". Μόνο που πίσω του δεν υπήρχε κανείς…

Μπανιέρα με βότκα

Ο Παναγιώτης Φασούλας είχε κάποτε διηγηθεί το πιο πιπεράτο συμβάν που αφορούσε τον Λιθουανό γίγαντα. Η Ζαλγκίρις είχε παίξει για πρώτη φορά εναντίον ελληνικής ομάδας κόντρα στον ΠΑΟΚ για το Κύπελλο Κυπελλούχων της σεζόν 1984-85 στη φάση των ομίλων. Οι δύο σέντερ είχαν δώσει επικές μάχες τόσο στη Θεσσαλονίκη, όσο και στο Κάουνας αλλά ο ΠΑΟΚ έχασε και στους δύο αγώνες. Μετά το ματς του Κάουνας όπως είχε αφηγηθεί στο περιοδικό Τρίποντο ο Φασούλας "ήρθαν στο ξενοδοχείο και με πήραν ο Σαμπόνις και οι υπόλοιποι παίκτες της Ζαλγκίρις για να βγούμε έξω. Για να πω την αλήθεια δεν θυμάμαι πολλά από εκείνο το βράδυ. Θυμάμαι ότι όταν ξύπνησα το πρωί το πρώτο πράγμα που είδα ήταν ο Σαμπόνις μέσα σε μια μπανιέρα που ήταν γεμάτη….βότκα"!

Ο Μάκης και η νίκη της ΑΕΚ

Λίγα χρόνια αργότερα έχει μείνει στην ιστορία η σύνδεση του Σαμπόνις με τον Μάκη Ψωμιάδη πρόεδρο (τότε) της μπασκετικής ΑΕΚ. Στην τελευταία του σεζόν στη Ζαλγκίρις (1988-89) βρέθηκε στον ίδιο όμιλο του Κυπέλλου Κυπέλλου Κυπελλούχων με την ΑΕΚ. Στον αγώνα του δευτέρου γύρου η ΑΕΚ ήθελε τη νίκη για να μείνει στο κυνήγι της πρόκρισης. Κατάφερε να πετύχει μια ιστορική νίκη με 109-95 με τον Μηνά Γκέκο να κάνει το παιχνίδι της ζωής του και να σκοράρει 38 πόντους και τον Ντάνι Βρέινς να παίζει άμυνα με νύχια και με πόδια πάνω στον Σαμπόνις. Ο Ψωμιάδης μετά το ματς ρίχνει τη… βόμβα στις δηλώσεις του: "Τα παιδιά της Ζαλγκίρις αποδείχθηκαν πολύ εντάξει. Τα έβγαλα έξω τις παραμονές του αγώνα, τα τάισα τα ψάρια τους, τους είπα ότι θέλουμε πολύ το ματς και εκεί που τα λέγαμε έκανα και πρόταση στον Σαμπόνις. Μπορώ να σας αναγγείλω ότι του χρόνου θα τον έχουμε μαζί μας στην ΑΕΚ".