Όταν ο Ντιν μας μάθαινε μπάσκετ
Ο Δημήτρης Καρύδας αποτίει φόρο τιμής σε έναν από τους σημαντικότερους προπονητές στην ιστορία του μπάσκετ, τον Ντιν Σμιθ.
Πάνε 33 γεμάτα χρόνια. Σωτήριο έτος 1983. Η διοίκηση της ομοσπονδίας έχει λίγο καιρό στην εξουσία. Εκείνα τα χρόνια δεν την αποτελούσαν υπερόπτες, καρεκλοκένταυροι που κοντεύουν να γίνουν θαμώνες των ΚΑΠΗ. Ο Βασιλακόπουλος είχε φρέσκα μυαλά και ήξερε ότι το ανύπαρκτο διεθνώς ελληνικό μπάσκετ μπορούσε να μεγαλώσει μόνο αν έβγαινε από τα σύνορα ή άνοιγε τα σύνορα της χώρας. Ο στόχος ήταν προφανής: Να βρεθούμε πιο κοντά στην Αμερική. Για το ΝΒΑ ούτε συζήτηση. Οι αγώνες Ευρωπαϊκών ομάδων με επαγγελματικές δεν έμοιαζαν απλά με όνειρο αλλά με ουτοπία αντάξια αυτών που είχε στο μυαλό του ο Τόμας Μορ.
Το Νορθ Καρολάινα στην Ελλάδα
Το πιο κοντινό στην Ευρώπη αμερικάνικο μπασκετικό σημείο ήταν το κολεγιακό πρωτάθλημα. Οι εθνικές ομάδες της Ευρώπης πήγαιναν το φθινόπωρο έπαιζαν φιλικά με κολεγιακές ομάδες και γύριζαν άσχημα "δαρμένες". Οι ενιαίες και αδιαίρετες ακόμη Σοβιετική Ένωση και Γιουγκοσλαβία έχουν καταγράψει κάτι ξεγυρισμένες….τριαντάρες στο παθητικό τους με κολέγια δεύτερης διαλογής εκείνα τα χρόνια. Η ΕΟΚ διάλεξε τον άλλο δρόμο. Να φέρει στην Ελλάδα ένα μεγάλο κολέγιο! Η ιδέα του όλου εγχειρήματος ανήκε στον Παντελή Δέδε, ένα από τους πιο δραστήριους "παράγοντες" που πέρασαν από την ομοσπονδία, ένα από τους πρώτους που κατάλαβαν τη σημασία της εξωστρέφειας και των διεθνών δημοσίων σχέσεων. Για να γίνει εφικτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο χρειάσθηκε η συνεργασία του δήμου Θεσσαλονίκης και το θαύμα έγινε. Το κολέγιο Νορθ Καρολάινα είπε το "ναι" και όρισε το τέλος του 1983 για το ταξίδι που θα το έφερνε στην Ελλάδα.
Το δεύτερο….θαύμα της υπόθεσης ήταν ότι την άνοιξη της προηγούμενης χρονιάς το Νορθ Καρολάινα κατέκτησε τον τίτλο του πρωταθλητή στο NCAA με ένα καλάθι που σκόραρε ένας άγνωστος, τότε, πρωτοετής. Μάικλ Τζόρνταν τον έλεγαν αν σας λέει κάτι το όνομα του…
Το ενδιαφέρον σε Τζόρνταν και Σμιθ
Η ΕΟΚ βρέθηκε στην πιο ευτυχή συγκυρία. Μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια που από τη χώρα μας περνούσαν για φιλικά μικτές Αμερικάνικες ομάδες γυρολόγων ή χριστιανικών οργανώσεων, όπως οι Athletes in Action θα πατούσε τα χώματα μας όχι απλά μια κανονική κολεγιακή ομάδα αλλά η ίδια η πρωταθλήτρια του κολεγιακού.
Οι λιγοστοί δημοσιογράφοι της εποχής που ασχολούμαστε με το μπάσκετ (δεν είμαστε πάνω από 4-5 εκείνη την μακρινή εποχή) πήραμε στο κατόπι την Νορθ Καρολάινα από την ώρα που το αεροπλάνο προσγειώθηκε στον παλιό αερολιμένα του Ελληνικού. Τα δύο πρόσωπα που μας είχαν κεντρίσει το ενδιαφέρον ήταν ο Τζόρνταν και ο προπονητής Ντιν Σμιθ. Για το ταξίδι του πρώτου στην Ελλάδα και τα όσα μου είπε στην επόμενη συνάντηση μας 16 ολόκληρα χρόνια αργότερα ας μου επιτραπεί να γράψω κάποια άλλη φορά ένα αυτόνομο άρθρο.
Ο Ντιν Σμιθ μας είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον για ένα ασήμαντο λόγο σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα! Ότι ήδη βρισκόταν 21 χρόνια στη θέση του πρώτου προπονητή και είχε καταφέρει να πάρει μόλις στον 21ο χρόνο της θητείας του στους Tar Heels πρωτάθλημα! Με τις λιγοστές μας γνώσεις για το κολεγιακό (μην ξεχνάτε ότι μιλάμε για εποχή που ακόμη η τηλεόραση είχε δύο κανάλια, διαδίκτυο δεν υπήρχε κλπ.) αυτό μας έμοιαζε απίθανο.
Διασταύρωση Νέστορα και Αϊνστάιν του μπάσκετ
Ο Ντιν Σμιθ ένας πανέξυπνος άνθρωπος με πράο ύφος και συμπεριφορά, ήδη 51 ετών, στα εφηβικά μου μάτια έμοιαζε με μια διασταύρωση του σοφού Νέστορα και του Αϊνστάιν του μπάσκετ. Το πρώτο βράδυ η αποστολή θα έμενε στην Αθήνα και την επόμενη θα έφευγε για Θεσσαλονίκη. Ο Ντιν Σμιθ είχε κλείσει για προπόνηση το γήπεδο του αμερικάνικου κολεγίου στην Αγία Παρασκευή. Τοποτηρητής ο Θανάσης Χριστοφόρου, παλιός μπασκετμπολίστας της ΑΕΚ που εκείνα τα χρόνια είχε γίνει ο "προφήτης" του μπάσκετ που βασίζεται στην άμυνα σαν παίκτης- προπονητής του Περιστερίου. Μιας ομάδας που κρατούσε συνήθως τους αντιπάλους της κάτω από τους 50 πόντους, πολύ πριν κάνει μόδα το σχετικό στιλ ένας αγέλαστος τύπος ονόματι Μάλκοβιτς με τη Λιμόζ.
Ζητήσαμε άδεια από τον Χριστοφόρου να παρακολουθήσουμε την προπόνηση και ο Ντιν Σμιθ δεν είπε όχι. Ήξερε ότι ερχόταν σε μια υπανάπτυκτη μπασκετικά χώρα ο άνθρωπος και ήθελε να μας δώσει τα φώτα. Αυστηρή προϋπόθεση να μην ανασαίνουμε στη διάρκεια της προπόνησης. Την ίδια ιδέα είχαν και αρκετοί προπονητές της εποχής και στις εξέδρες του κλειστού του Ντιρί μαζευτήκαμε καμιά πενηνταριά άτομα. Να εξομολογηθώ την αμαρτία μου. Δεν κατάλαβα τίποτα!
H... μπερδεμένη άμυνα
Ο Ντιν Σμιθ ήταν ο εμπνευστής μιας άμυνας που την είχε ονομάσει scramble defense (μπερδεμένη άμυνα σε ελεύθερη διασκευή και μετάφραση). Όπως μου είπε μερικά 24ωρα αργότερα σε μια συνέντευξη που μου είχε παραχωρήσει: "Η άμυνα είναι τόσο δύσκολη και απαιτητική που κανείς πρωτοετής δεν έχει ελπίδες να παίξει στην ομάδα. Ακόμη και στους πιο έξυπνους παίκτες που έχουν περάσει από τα χέρια μου παίρνει πάνω από ένα χρόνο για να τη μάθουν"... Και από τα χέρια του πέρασαν παίκτες όπως ο MJ, ο Τζέιμς Γουόρθι, ο Σαμ Πέρκινς, ο Φιλ Φορντ, ο Μπομπ Μακαντού, ο Μπίλι Κάνιγχαμ, ο Κένι Σμιθ, ο Γουόλτερ Ντέιβις, ο Τζέρι Στακχάουζ, ο Αντουάν Τζέιμισον, ο Ρικ Φοξ, ο Βινς Κάρτερ, ο Ρασίντ Ουάλας. Για να αναφέρω μόνο μερικούς από αυτούς που έγιναν σούπερ σταρ στο ΝΒΑ.
Τι θυμάμαι από εκείνη την προπόνηση; Ένα παίκτη σε όλη τη διάρκεια της να μην παίρνει καθόλου μέρος και να ανεβοκατεβαίνει τις εξέδρες του μικρού κλειστού στην Αγία Παρασκευή. Ήταν η τιμωρία του για κάποιο παράπτωμα στο οποίο είχε υποπέσει. Τον έλεγαν Σαμ Πέρκινς, ήταν ο σταρ της ομάδας και αργότερα έκανε μεγάλη καριέρα στο ΝΒΑ.
Ποσοστό 96% αποφοίτησης των παικτών του
Ο Σμιθ ήταν απλά αποδεκτός. Από όλους. Είχε μια απίστευτη ακτινοβολία σαν άνθρωπος. Αργότερα, στο ιστορικό τουρνουά που έγινε στο Αλεξάνδρειο και η Νορθ Καρολάινα έπαιξε κόντρα στην εθνική μας (και τον Ερυθρό Αστέρα Βελιγραδίου) δεν θυμάμαι να τον είδαμε ούτε μισή στιγμή να εκνευρίζεται ή να χάνει την ηρεμία του στον πάγκο. Ίσως γιατί σε εποχές αθωότητας, ακόμη και για το NCAA, ένιωθε δάσκαλος παρά προπονητής. "Η μεγαλύτερη επιτυχία μου είναι ότι κανείς παίκτης μέχρι τώρα δεν έχει εγκαταλείψει το κολέγιο χωρίς να συμπληρώσει τέσσερα χρόνια. Ακόμη και αυτοί που δεν προλαβαίνουν να αποφοιτήσουν επιστρέφουν μετά από μερικά χρόνια για να πάρουν το πτυχίο τους". Δεν έλεγε ψέματα. Έκλεισε την καριέρα του που κράτησε 37 ολόκληρα χρόνια (συν άλλα τρία σαν ασίσταντ) με ποσοστό 96% αποφοίτησης των παικτών του και ανάλογο ποσοστό παικτών που έμειναν τέσσερα χρόνια στο κολέγιο. Οι σημερινοί προπονητές γκουρού του κολεγιακού παρακαλάνε τους νεαρούς σούπερ σταρ να παίξουν 1-2 χρόνια μπάσκετ στο σχολείο τους, το εξαργυρώνουν με ένα τίτλο ή με δύο καλές χρονιές και ελάχιστα ενδιαφέρονται για τις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις. Άλλες εποχές, άλλα ήθη, άλλοι άνθρωποι.
Για τα κατορθώματα του Ντιν Σμιθ, τον οποίο συνάντησα δια ζώσης, πολλά χρόνια αργότερα στο φάιναλ φορ του κολεγιακού το 2006 στην Ιντιανάπολη, θα μπορούσα να γράφω αενάως. Αλλά αυτά μπορείτε να τα βρείτε παντού διάσπαρτα στο διαδίκτυο. Μια άλλη τεράστια επίδραση του στον κόσμο του αμερικάνικου μπάσκετ ήταν η ανάδειξη προπονητών στο πλευρό του. Σημειώστε ότι εκεί ισχύει η αντίστροφη λογική από αυτή της Ευρώπης. Ένας προπονητής αισθάνεται περήφανος αν οι βοηθοί του ακολουθήσουν αυτόνομη (και πετυχημένη) πορεία και πολλές φορές τους προτείνει ο ίδιος σε άλλα κολέγια για τη θέση του πρώτου προπονητή! Σήμερα, 21 προπονητές ή βοηθοί προπονητή που πέρασαν από δίπλα του δουλεύουν πια στο ΝΒΑ ή στο NCAA.
Το απρόσμενο τέλος
Ο Ντιν Σμιθ βίωσε εν ζωή μια από τις μεγαλύτερες τιμές και την απόλυτη αναγνώριση. Το γήπεδο που παίζει το κολέγιο έχει το όνομα του. Και εκεί είχε για πολλά χρόνια το γραφείο του και μετά το 1997 όταν εντελώς απρόσμενα αποφάσισε να βάλει τη λέξη τέλος δίπλα στην καριέρα του. "Δεν έχω τον ίδιο ενθουσιασμό και την ίδια διάθεση που είχα παλιά. Είναι η ώρα να αποχωρήσω". Η είδηση σκόρπισε θλίψη στο κάμπους του Νορθ Καρολάινα αλλά και στον κόσμο του κολεγιακού μπάσκετ. Ήταν άλλο ένα δείγμα της μεγάλης του κλάσης αφού και ο ίδιος γνώριζε ότι μπορούσε να μείνει ισοβίως στη θέση του. Συνέχισε να έχει ενεργό ρόλο στα θέματα του κολεγίου για αρκετά χρόνια και πήγαινε σχεδόν κάθε μέρα στο γραφείο του.
Κλείδωσε το γραφείο του και δεν ξαναπήγε
Λέγεται, πάντως, ότι την ημέρα που ένα από τα αγαπημένα του παιδιά ο νυν κόουτς της ομάδας Ρόι Ουίλιαμς, τον οποίο είχε φέρει ο ίδιος ο Σμιθ από το Κάνσας το 2003 για να αναλάβει την ομάδα, αγνόησε κάτι που του είπε κλείδωσε το γραφείο του και δεν ξαναπήγε εκεί ποτέ ξανά. Εμφανιζόταν στα παιχνίδια της ομάδας, καθόταν στη δική του μόνιμη θέση πίσω από τον πάγκο αλλά ουδέποτε σχολίαζε οτιδήποτε σχετικό με τους προπονητές. Γύρω στο 2009 οι εμφανίσεις του άρχισαν να αραιώνουν. Το καλοκαίρι του 2010 ένας από τους καλύτερους συγγραφείς βιβλίων σχετικών με το κολεγιακό μπάσκετ, ο Τζόν Φαινστάιν, ανακοίνωσε ότι εγκαταλείπει τη συγγραφή της επίσημης βιογραφίας του. Ο λόγος ήταν ότι ο Ντιν Σμιθ είχε αρχίσει σιγά σιγά να χάνει τη μνήμη του και τα όσα έλεγε στον βιογράφο του ήταν ασύγχρονα. Η οικογένεια του δεν επιβεβαίωσε ποτέ ότι έπασχε από Αλτσχάιμερ και η επίσημη αιτία θανάτου του αποδόθηκε σε μια ασθένεια σχετική με την απώλεια μνήμης. Μικρή σημασία έχει…
Το μπάσκετ πήρε τα πάντα και έδωσε τα πάντα σε ένα μεγάλο μέντορα. Η ζωή δεν του επεφύλασσε το καλύτερο τέλος. Ο άνθρωπος στον οποίο χρωστάμε το γεγονός ότι ο Μάικλ Τζόρνταν έπαιξε μπάσκετ δεν μπορούσε την τελευταία πενταετία να θυμηθεί τα ονόματα των παικτών του, τις στιγμές δόξας του, το μεγαλείο μισού και βάλε αιώνα προπονητικής. Ευτυχώς, που η εγκυκλοπαίδεια της ιστορίας του μπάσκετ έχει κρατημένες πολλές σελίδες δίπλα στο όνομα Ντιν Σμιθ.