Τι κάνει τη ρήξη χιαστού τον χειρότερο τραυματισμό
Η ρήξη χιαστού είναι ο χειρότερος τραυματισμός που μπορεί να υποστεί επαγγελματίας αθλητής. Ποια είναι η ιδανική περίοδος αποθεραπείας και ποιο το ποσοστό επανατραυματισμού. Fact: αν επιστρέψει ο αθλητής σε διάστημα μικρότερο των 6 μηνών, έχει 99% πιθανότητες να το ξαναπάθει.
Ο Λεονάρντο Κούτρης είναι ο τελευταίος ποδοσφαιριστής που θα βιώσει αυτήν την κατάσταση. Υπάρχει άλλος Έλληνας (με μεγάλο συμβόλαιο) που έπαθε δυο φορές χιαστό. Ευθύνη δεν αποδόθηκε ποτέ. Υπάρχουν πολλοί που επανατραυματίστηκαν. Υπάρχουν και εκείνοι που άπαξ και επέστρεψαν δεν αντιμετώπισαν όμοιο πρόβλημα. Σήμερα θα δούμε τι χωρίζει αυτές τις περιπτώσεις, με τη βοήθεια του Γιώργου Κακαβά, αθλητικού επιστήμονα που είναι εξειδικευμένος στα μυοσκελετικά. Με την ευκαιρία, να σου θυμίσω πως ο Γιώργος έφτιαξε και χρησιμοποιεί ένα ‘εργαλείο’ που προειδοποιεί για τους τραυματισμούς των αθλητών. Όπως και θα σου θυμίσω πως τα παλιά τα χρόνια ο χιαστός ‘έληγε’ καριέρες πάραυτα. Θα ξεκινήσω με ένα fact: οι γυναίκες έχουν 30 με 40% περισσότερες πιθανότητες για χιαστό, από τους άνδρες, λόγω ορμονών.
“Ο αθλητής είναι σαν μονοθέσιο της Formula 1. Όταν μπαίνει στο γκαράζ, άλλος αλλάζει τα λάστιχα, άλλος ελέγχει τα λάδια κλπ, κλπ. Έτσι πρέπει να αντιμετωπίζουν οι ομάδες τους αθλητές, πολλές φορές μέσα στη σεζόν. Όχι μια πριν την υπογραφή συμβολαίου. Με την παρακολούθηση έχεις στοιχεία, τα οποία συγκεντρώνεις σε μια βάση, τα επεξεργάζεσαι και ξέρεις ανά πάσα στιγμή τι συμβαίνει στον κάθε παίκτη”. Άρα μειώνεις το ρίσκο του τραυματισμού. “Ο άνθρωπος που εφάρμοσε πρώτος αυτήν τη μέθοδο -της συνεχόμενης καταγραφής, συγκέντρωσης και επεξεργασίας των στοιχείων- δούλευε για την Μπαρτσελόνα. Πού είναι σήμερα; Στους Φιλαδέλφεια Σίξερς. Έχαναν 50 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο από τραυματισμούς και έψαχναν λύση στο ποδόσφαιρο -που προηγείται κατά πολύ σε έρευνες στο sports science”. Πάμε να δούμε τι γίνεται στη χειρότερη περίπτωση. Δηλαδή, το χιαστό.
✔ Τι είναι o χιαστός
“Ο χιαστός είναι ο βασικός σύνδεσμος του γονάτου -αυτός που το σταθεροποιεί. Έχουμε τον πρόσθιο και τον οπίσθιο. Ο πρόσθιος είναι πολύ σημαντικός σύνδεσμος για τα σπορ, στα οποία οι αθλητές αλλάζουν κατεύθυνση (cut sports, όπως είναι το μπάσκετ, το ποδόσφαιρο, το τένις κλπ). Ο οπίσθιος σταθεροποιεί το γόνατο από την πίσω μεριά και τραυματίζεται πολύ λιγότερο. Στο μπάσκετ έχω δει πολλούς, αλλά προκύπτουν πιο σπάνια. Πρέπει το πόδι να κάνει υπερέκταση, για να γίνει. Στο πρόσθιο, ο μηχανισμός είναι στροφικός. Ακούς τον αθλητή να λέει ‘κόλλησε το πόδι μου’ και φεύγει πλάγια το γόνατο”.
✔ Είναι ο πιο σοβαρός τραυματισμός που μπορεί να υποστεί επαγγελματίας αθλητής
“Νούμερα έχουμε από την Αμερική και τη Σκανδιναβία. Επειδή πληρώνουν οι ασφάλειες, κρατούν αρχεία. Οι χιαστοί στην Αμερική είναι για παράδειγμα, 250.000 το χρόνο -σε επίπεδο αθλητισμού. Το κόστος ξεπερνά το 1.000.000.000 δολάρια -ανάλογα είναι τα νούμερα στον Καναδά. Υπάρχει registry που καταγράφει τον αριθμό, όπως και την εξέλιξη -σε επίπεδο αποθεραπείας και επιστροφής. Πέραν του ποσοστού επιστροφής, υπάρχει ξεχωριστό αρχείο για το επίπεδο στο οποίο επιστρέφουν. Αν είναι δηλαδή, τα Sports 1 (επαγγελματικό) ή ποια άλλη κατηγορία. Για τις έρευνες είναι πολύ σημαντική η καταγραφή του επιπέδου της επιστροφής. Τα ποσοστά επανατραυματισμού, στο ίδιο πόδι, σε ό,τι αφορά το Sports1 φτάνουν το 40%. Υπάρχει ένα 60% να γίνει στο άλλο πόδι -που ενστικτωδώς προστατεύει αυτό που ‘χει πάθει τη ζημιά”.
✔ Τι συμβαίνει μετά το τραύμα
“Άπαξ και ‘κοπεί’ ο χιαστός του αθλητή, η εξέταση δεν πρέπει να γίνεται εντός των προσεχών ωρών, καθώς το γόνατο είναι γεμάτο υγρό και η μαγνητική τομογραφία δείχνει αποτέλεσμα που συνηθέστερα δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ο γιατρός οφείλει λοιπόν, να κάνει κλινική εξέταση. Δηλαδή, διάφορα τεστ -όπως το Lachman test που τεστάρει την αστάθεια του γονάτου. Είναι αυτό που εννοεί ο αθλητής, όταν λέει ‘μου φεύγει το γόνατο’.
Συνήθως λοιπόν, τεστάρεται η αστάθεια και μόλις φύγει το οίδημα (χρειάζονται 3 μέρες με μια εβδομάδα) γίνεται η μαγνητική. Αυτό το πρωτόκολλο ακολούθησε ο Βιερίνια του ΠΑΟΚ -βάσει οδηγιών του Μανώλη Παπακώστα που είναι υπεύθυνος. Έως ότου κάνεις τη μαγνητική, ακολουθείται θεραπεία προεγχειρητική, καθώς γνωρίζουν τι συμβαίνει. Μένει να δουν την έκταση του προβλήματος -την πραγματική εικόνα. Πλέον χρησιμοποιούμε ένα ‘εργαλείο’ που λέγεται Digitilized Laximetry και καταγράφει ψηφιακά την χαλαρότητα του γονάτου -ακόμα και όταν υπάρχει το οίδημα. Ελέγχει την ακεραιότητα του χιαστού, με ακρίβεια χιλιοστού. Το μέρος που κρατά το γόνατο στρεσάρει το χιαστό και το μηχάνημα που υπάρχει από επάνω ‘διαβάζει’ αν το γόνατο ολιγωρεί κάπου. ‘Bλέπει’ και τον οπίσθιο και τον πρόσθιο χιαστό. Χρησιμοποιείται και προληπτικά και στην αποκατάσταση”.
✔ Αλλάζουν συνεχώς οι χειρουργικές τεχνικές
“Μετά τη διάγνωση έρχεται το χειρουργείο. Παλαιά, έβαζαν τεχνητά μοσχεύματα, κάτι που απέτυχε. Υπήρχαν πολλοί επανατραυματισμοί. Το τεχνητό δεν αφομοιωνόταν από το σώμα. Οι ερευνητές κατέληξαν στο ότι χρειαζόταν ζωντανός ιστός, από τον ίδιο τον δότη. Γεγονός που σημαίνει ότι παίρνουν από τον οπίσθιο μηριαίο ή από τον τένοντα του επιγονατιδικού. Εκεί πάλι είναι αμφιλεγόμενα τα αποτελέσματα. Μοιράζονται οι απόψεις. Υπάρχουν αυτοί που ορκίζονται πως ο οπίσθιος είναι πιο αποτελεσματικός, άλλοι ότι έχει καλύτερα αποτελέσματα ο επιγονατιδικός. Οι έρευνες συνεχίζονται. Υπάρχει μια έκρηξη της έρευνας στο επίπεδο της αθλητικής ιατρικής, παγκοσμίως, καθώς τα σπορ είναι πια επιχειρήσεις εκατομμυρίων (ου μην δισεκατομμυρίων). Ως εκ τούτου, το wellness του αθλητή είναι προτεραιότητα”.
✔ O ιδανικός χρόνος αποθεραπείας είναι οι 9 μήνες
“Ο χειρουργός διαλέγει τη μέθοδο (από πού θα πάρει το μόσχευμα). Όταν υπάρχει επανατραυματισμός, πολύ σπάνια έχει γίνει λάθος στο χειρουργείο -μπορεί για παράδειγμα, να είναι πιο κοντό το μόσχευμα. Το λάθος κατά κύριο λόγο, συμβαίνει στην αποκατάσταση, που είναι οδύσσεια. Κρατά από 6 έως 9 μήνες. Υπάρχουν σχετικά πρωτόκολλα -προκύπτουν από έρευνες. Το τελευταίο λέει πως ενδεδειγμένοι είναι οι 9 μήνες. Δεν υπάρχει το ‘κάτω από 6 μήνες’. Και το αποτέλεσμα δεν έχει να κάνει με τη δύναμη. Το πρώτο που οφείλει να ‘πιάσει’ ο αθλητής είναι το εύρος κίνησης. Να μπορεί να ανοίγει και να ‘κλείνει’ το πόδι του. Σε πληροφορώ πως υπάρχει παίκτης που έπαιζε στην Ελλάδα και του φέραμε ειδικό νάρθηκα από την αρχή, για να επιστρέψει το πόδι στις κανονικές μοίρες -γιατί η επιστροφή έγινε πριν επιτευχθεί καν αυτό.
Υπάρχει η άτυχη τριάδα που συγκροτείται από χιαστό, έσω πλάγιο και μηνίσκο. Εξυπακούεται πως η αποθεραπεία πάει πολύ πιο πίσω. Αυτοί δε, οι αθλητές κινδυνεύουν από οστεοαρθρίτιδα. Έχω πρώην αθλητή που στα 40 και έχει την οστεοαρθρίτιδα που κανονικά, θα είχε στα 60. Υπάρχει έρευνα που να δείχνει πόσοι Έλληνες αθλητές έχουν οστεοαρθρίτιδα στο γόνατο και στο ισχίο; Όχι. Ξέρεις πόσοι είναι; Πάρα πολλοί. Γιατί; Πριν 10 και είκοσι χρόνια δεν υπήρχαν στοιχεία και δεδομένα. Σκέψου λοιπόν, τι γινόταν, βάσει του τι γίνεται σήμερα που υπάρχουν πρωτόκολλα -αλλά δεν τηρούνται ούτε στο ελάχιστο στην Ελλάδα. Τα κριτήρια είναι πολλά μεν (τεστ για την ελαστικότητα, στο γήπεδο με αλλαγές κατεύθυνσης, με άλματα για να δεις τη σταθερότητα, τι λέει ο ίδιος αθλητής, ενώ στο τέλος ελέγχεται το ψυχολογικό κομμάτι), βοηθά η τεχνολογία δε”.
✔ Επιστροφή νωρίτερα των 6 μηνών ‘δίνει’ 99% πιθανότητες επανατραυματισμού
“Τα τελευταία χρόνια, η Μπαρτσελόνα προσπαθεί να ελέγξει την ετοιμότητα του αθλητή για την επιστροφή, με GPS (είναι γνωστά τα συστήματα που καταγράφουν κάθε δεδομένο του σώματος του παίκτη που το φορά στην όποια συνθήκη -ένταση, ταχύτητα, επιτάχυνση, αλλαγή κατεύθυνσης, χτύποι καρδιάς, στρες κλπ και τα στέλνει σε κεντρικό σύστημα). Ελέγχουν λοιπόν, τις επιταχύνσεις, τα τρεξίματα κλπ και τα συγκρίνουν με όσα έχουν ήδη καταγραφεί -με τον αθλητή να καλείται να φτάσει στα πρότερα δεδομένα για να κριθεί ως έτοιμος. Η τεχνολογία βοηθά στο να είσαι πιο ακριβής. Παλαιότερα δεν υπήρχαν δεδομένα και άρα ήταν όλα πιο αόριστα. Μετρούσαν με ισοκινητικά μηχανήματα τη δύναμη του τετρακεφάλου και την αναλογία τετρακέφαλου και οπίσθιου μηριαίου. Πιο πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως αυτή η μέθοδος δεν εξυπηρετούσε κάπου.
Η τελευταία έρευνα, του 2019 λέει πως κάθε μήνας που καθυστερεί να επιστρέψει ο αθλητής, μειώνει το ρίσκο επανατραυματισμού κατά 50%. Λέει και πως αν η επιστροφή γίνει σε διάστημα μικρότερο του προβλεπόμενου, υπάρχει 1% να μην προκύψει νέος τραυματισμός”.
✔ Πώς ‘μπλοκάρει’ το μυαλό την επιστροφή και οδηγεί σε νέους τραυματισμούς
“Στην ίδια -τελευταία- έρευνα διαπιστώθηκε πως ο αθλητής που ‘χει πάθει χιαστό, είναι έτοιμος ψυχολογικά για την επιστροφή στα δύο χρόνια. Υπάρχει ένας παράγοντας που δεν είχε υπολογιστεί μέχρι πρόσφατα: το τι συμβαίνει με τον εγκέφαλο του αθλητή. Ένας Αμερικανός καθηγητής έχει πει πως ο χιαστός δεν είναι τραυματισμός γονάτου, αλλά μυαλού. Είναι τραυματισμός στον εγκέφαλο. Και δεν μιλώ μόνο για τη ψυχολογία.
Ο εγκέφαλος μας έχει στο μπροστινό σημείο τον προμετωπιαίο φλοιό. Eκεί υπάρχει ο brain map. Είναι το πώς βλέπει ο εγκέφαλος μας το σώμα μας. Γίνεται με δυο τρόπους: πώς κινείται (motor homunculus) και πώς το αισθάνεται (sensory homunculus). Για να επιστρέψει στις δραστηριότητες ο αθλητής που ‘χει εγχειριστεί για χιαστό, πρέπει να αιματωθεί το μόσχευμα -να γίνει ζωντανό. Αυτό χρειάζεται 3 με τέσσερις μήνες και είναι το κλειδί για την επιστροφή. Προφανώς και υπάρχουν πολλές άλλες παράμετροι. Ακόμα οι ειδικοί δεν ξέρουν πώς αντιλαμβάνεται το brain map αυτή τη διαδικασία. Είναι κάτι που ερευνάται στην παρούσα φάση.
Αναφέρομαι στο ‘είναι αδύναμο το πόδι μου’ που λέει ο αθλητής, ενώ όλα τα τεστ δείχνουν πως είναι έτοιμος. Δεν λέει ψέματα. Ούτε έχει ψυχολογικό. Χονδρικά να σου πω ότι δεν έχει γίνει η σύνδεση του εγκεφάλου με το μόσχευμα.
Υπάρχει μια νευρολογική ιεραρχία στον άνθρωπο, όταν γίνεται αποκατάσταση σε τόσο σοβαρά θέματα. Είναι σχετική με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας στο χώρο. To Νο1 είναι τα μάτια (το οπτικό ερέθισμα που αφορά και το decision making -το επεξεργάζεται από δυο κέντρα, το οπτικό νεύρο και τη βραχυπρόθεσμη μνήμη και κάνει μια κίνηση. Στο desicion making ανήκει και η ενστικτώδης αντίδραση προφύλαξης του χειρουργημένου γονάτου, ενώ έχει επιστρέψει ο παίκτης στη δράση). Το Νο2 έχει να κάνει με το αιθουσαίο σύστημα (ανιχνεύει την κίνηση και τις αλλαγές στη θέση του κεφαλιού -είναι το πώς συσχετιζόμαστε με το χώρο και τα τεστ αφορούν την ισορροπία και τα αυτιά). Το Νο3 είναι η ιδιοδεκτικότητα. Όταν κάνεις άσκηση ενδυνάμωσης (με βάρη) ή ελαστικότητας, αφορά την ιδιοδεκτικότητα. Είναι όμως, χαμηλά στη νευρολογική ιεραρχία.
Αυτό που συνέβαινε -και συνεχίζει να συμβαίνει κατά κόρον- στην αποκατάσταση, είναι η δουλειά στο Νο3, αγνοώντας τις κατ’ αρχάς απαιτήσεις. Και αυτό έχει συνέπειες. Όταν ο εγκέφαλος παίρνει ερέθισμα μόνο από ένα εκ των τριών συστημάτων, αυτό μοιραία είναι εσφαλμένο.
Χαρακτηριστικά να σου πω ότι στα τελευταία πρωτόκολλα αποκατάστασης βάζουμε πολύ το κομμάτι των ματιών (μέσω ειδικών εργαλείων, όπως των γυαλιών που περιορίζουν την όραση). Όταν ‘κόβεις’ την όραση, ο αθλητής στέλνει περισσότερες πληροφορίες από το χιαστό στον εγκέφαλο. ‘Συνδέεται’ το μόσχευμα με τον εγκέφαλο. Αυτό δεν γίνεται με τη στατική αποκατάσταση -όπως δεν υπάρχει στο σπορ το στατικό. Και αυτό οδηγεί σε επανατραυματισμούς. Η περίπτωση του Ντεμπελέ είναι μια τέτοια συνθήκη. Ήταν όλο το άλλο σύστημα έτοιμο (είχε ανταποκριθεί σε όλα τα κριτήρια επιστροφής), πλην του εγκεφάλου.
Στις τελευταίες ανακαλύψεις ανήκει το function MRI -η μαγνητική που δεν αφορά φωτογραφίες, αλλά ‘λαμπάκια’ που ανάβουν στον εγκέφαλο ως ανταπόκριση σε ερέθισμα. Δείχνει ποιο κέντρο ενεργοποιείται, ενώ είσαι στατικός ενώ γίνεται η εξέταση. Δεν έχει φόρτιση ο χιαστός”.
✔ Τον αθλητή τον ακούς πάντα -και επιβεβαιώνεις τα λεγόμενα με τα στοιχεία που ‘χεις συγκεντρώσει
“Η επικοινωνία με τον αθλητή είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να πάνε όλα καλά. Το μεγάλο πρόβλημα είναι πως δεν τηρούνται τα κριτήρια. Υπάρχουν τόμοι με έρευνες που αφορούν το ποδόσφαιρο και από όπου δανείζονται στοιχεία τα υπόλοιπα σπορ -που μέχρι να φτάσουν στο επίπεδο του ποδοσφαίρου θα χρειαστούν πολλά λεφτά και ακόμα περισσότερα χρόνια, άρα παίρνουν την πρώτη ύλη και αλλάζουν δεδομένα ανάλογα με το όποιο άθλημα. Ούτε αυτό γίνεται στο ευρωπαϊκό μπάσκετ.
Το πρόβλημα στην αποκατάσταση μπορεί να προκύψει και από την ελλειπή ή λανθασμένη επικοινωνία μεταξύ των γυμναστών, των φυσικοθεραπευτών και όποιον άλλων μετέχουν στην διαδικασία επιστροφής του παίκτη -λόγω των μεγάλων ‘εγώ’. Το ζητούμενο είναι ο αλγόριθμος που θα ‘ταϊστεί’ με όλα τα δεδομένα και θα βγάζει ένα, έγκυρο, αποτέλεσμα. Προφανώς και δεν μιλάμε για την Ελλάδα”.
