Μάγκνους Κάρλσεν: ο παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι είναι τεμπέλης

Το αφιέρωμα που φιλοξένησαν το CBS και η εκπομπή '60 Minutes' στον Μάγκνους Κάρλσεν, πριν από καλά 6 χρόνια, αρχίζει με αξιομνημόνευτο στιγμιότυπο. Ο γκραν μαιτρ και νεότερος παγκόσμιος πρωταθλητής στην ιστορία καθόταν με την πλάτη απέναντι σε δέκα σκακιστές και έδινε εντολή προφορικά για τις κινήσεις του.

Στο τέλος, όταν νίκησε, ο παρουσιαστής Μπομπ Σάιμον τον πλησίασε εκφράζοντας τον ειλικρινή θαυμασμό του, με αμετροέπεια: "Είναι το πιο απίστευτο πράγμα που έχω δει στη ζωή μου".

Το επεισόδιο προβλήθηκε τον Φεβρουάριο του 2012, πριν καν ο Νορβηγός γίνει παγκόσμιος πρωταθλητής. Ήταν νούμερο ένα από το 2009 και το 2011 σημείωσε το υψηλότερο νούμερο στην κατάταξη Elo, η οποία μετράει τις ικανότητες ενός σκακιστή, στην ιστορία. Όλα έδειχναν ότι προς τα εκεί πήγαινε. Ήδη του είχε αποδοθεί το προσωνύμιο 'Μότσαρτ του σκακιού' και έμοιαζε ανίκητος. Ήταν νούμερο ένα στον κόσμο από το 2009. Από το 2013 είναι ο παγκόσμιος πρωταθλητής. Τον Νοέμβριο, μετά από 12 ισοπαλίες σε ισάριθμες παρτίδες, για πρώτη φορά σε παγκόσμιο πρωτάθλημα, νίκησε τον Αμερικανό Φαμπιάνο Καρουάνα, τον πρώτο που απείλησε να του πάρει το νούμερο 1 στον κόσμο, στο τάι μπρέικ, που περιέχει αγώνες σε σκάκι ταχύτητας. Αν και ο Αμερικανός θεωρείται ο κορυφαίος στον κόσμο, ο Κάρλσεν είναι ειδήμων σε αυτό.

Ήταν παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι, στο σκάκι ταχύτυτας (speed chess) και στο αστραπιαίο σκάκι (blitz chess) ταυτοχρόνως. Άπαξ και έφτασε η αναμέτρηση να κρίνεται μόνο στα αντανακλαστικά, το τάι μπρέικ ήταν το πεδίο της δόξας του. Ο Κάρλσεν απλώς δεν έπρεπε να χάσει από τον Καρουάνα.

(Κάρλσεν και Καρουάνα περιμένουν την έναρξη των διαδικασιών για την τελευταία μέρα του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος στα τέλη Νοέμβρη στο Λονδίνο)

Ο Κάρλσεν είχε υπερασπιστεί τον τίτλο που απέκτησε το 2013, με τη νίκη του επί του Βισβανάθαν «Βίσι» Ανάντ -τόσο άνετη που οι δυο τους δεν έπαιξαν τις δύο τελευταίες παρτίδες, τον οποίο και εκθρόνισε για πρώτη φορά, μετά από σερί έξι χρόνων του Ινδού, το 2016, επικρατώντας του Ρώσου Σεργκέι Καριάκιν. Την τελευταία παρτίδα τους παρακολούθησε ζωντανά το 65% του συνολικού πληθυσμού στη Νορβηγία. Θα ήταν εξαιρετικά βαρετό να υπεισέλθει κάποιος σε λεπτομέρειες για τα έπη που συνήθως λαμβάνουν χώρα στα παγκόσμια πρωταθλήματα. Οι τελικοί, μόνο, κρατούν σχεδόν όσο μία μεγάλη διεθνής διοργάνωση ομαδικού σπορ.

Οι τελικοί, μόνο, κρατούν σχεδόν όσο μία μεγάλη διεθνής διοργάνωση ομαδικού σπορ. Για το σκάκι, αυτήν τη στιγμή, αντίπαλο δέος είναι η πυγμαχία

Οι θαυμαστές του μποξ αναφέρουν ότι είναι πιο πνευματικό σπορ από το σκάκι, αφού μαζί με την επαφή οι αντίπαλοι ακολουθούν τακτικές που ακόμα και το μισό παραπανίσιο βήμα έχει τη δέουσα σημασία. Οι σκακιστές αναφέρουν ότι είναι πιο βίαιο από την πυγμαχία, έτσι όπως λεπτό με το λεπτό ο ένας προσπαθεί να αποδομήσει το μυαλό του άλλου, σε έναν αγώνα που μοιάζει ατέρμονος.

Ο Μάγκνους Κάρλσεν βλέπει αυτόν τον αγώνα διαφορετικά από όλο τον κόσμο. Με μία άλλη ματιά, κι αυτό όχι μεταφορικά. Αυτή, άλλωστε, είναι η κλίση, όταν απομονώνεται αφού ανακαλύπτεται. Κάθε λίγο και λιγάκι οι άνθρωποι κάνουν απίστευτα πράγματα, που δεν τα προσέχουν ακόμα και οι ίδιοι. Όταν, όμως, υιοθετείς το ρόλο του θεατή, εκείνα είναι που σε ρίχνουν στο ψυχαγωγικό λιβάδι. Μπορεί να τα συνηθίσεις, όμως η ικανότητα παραμένει.

Ασφαλώς, όταν ο λόγος γίνεται για σκακιστές, πολλώ δε μάλλον μαιτρ, πρόκειται αυτομάτως για άλλη διανοητική κατηγορία, με διαφορετική δυνατότητα απομνημόνευσης κινήσεων, αλλά και με ποικιλία επιλογών ανά πάσα στιγμή. Τούτο έχει καταντήσει τετριμμένο με τον καιρό, πάντως ασφαλώς υπάρχει ο κίνδυνος να καταντήσουν όλοι σαν τον Μπόμπι Φίσερ, τον άλλοτε παγκόσμιο πρωταθλητή, που στην Ισλανδία το 1972 νίκησε τον Μπόρις Σπάσκι, στην πρώτη αληθινή πατριωτική επιτυχία των ΗΠΑ, ειδικά αφού ήρθε επί της Σοβιετικής Ένωσης, με τον Ψυχρό Πόλεμο να μην έχει αποχωριστεί ακόμα τα ντουζένια του.

Όταν ο Κάρλσεν είδε την ταινία του 2014, το 'Pawn Sacrifice', που έδειξε την ιστορία του Φίσερ, ανησύχησε και αναρωτήθηκε εάν επρόκειτο να καταντήσει έτσι. Δεν είναι θέσφατο, πάντως πρέπει να διατηρηθεί η πιθανότητα.

Με όλα αυτά, λοιπόν, ήρθε σαν σοκ η απάντηση του Φρέντερικ Φρίντελ, ιδρυτή της εταιρείας Chess Base, που ακόμα λογίζεται ως εκείνη που δημιούργησε το πλέον πρωτοποριακό πρόγραμμα σκάκι στον κόσμο, όταν ρωτήθηκε από τον Σάιμον για το αν συμφωνεί με εκείνους που αποκαλούν τον Κάρλσεν τεμπέλη: "Μπορούμε να πούμε ότι είναι μία αγενής απάντηση, αλλά είναι κατάλληλη".

Στις 4 Νοεμβρίου 2016, ο Χάκον Χάπνες Στραντ, που συστήθηκε ως φίλος του Κάρλσεν, έγραψε ένα ποστ σε μία ιστοσελίδα ονόματι quora, στο οποίο επιβεβαίωνε του λόγου το ασφαλές. "Ο Κάρλσεν", λέει, "δεν έχει δουλέψει ειλικρινώς ούτε μία μέρα στη ζωή του. Το σκάκι για εκείνον είναι διασκέδαση. Όταν σταματήσει να είναι, θα αποσυρθεί, σίγουρα, ακόμα και αν αυτό θα σημαίνει ότι θα χάσει εκατομμύρια δολάρια από τουρνουά και σπόνσορες".

Το 2009 προσέλαβε τον Γκάρι Κασπάροφ ως προπονητή του και σημείωσε εμφανή βελτίωση, πετυχαίνοντας το μεγαλύτερο rating στην ιστορία. Τι έκανε; Απέλυσε τον Κασπάροφ!

"Ναι, το διαβάζετε σωστά. Ο Μάγκνους νόμιζε ότι η προπονητική τακτική του Κασπάροφ ήταν πολύ σκληρή. Ήθελε απλώς να παίζει και να διασκεδάζει, όχι να μελετά κάθε μέρα".

Τροφή για τα θηρία

Στο υψηλότερο επίπεδο του πρωταθλητισμού, εκεί που οποιαδήποτε αδυναμία είναι ασυγχώρητη και ο άλλοτε αθλητής μετατρέπεται με συνοπτικές διαδικασίες σε προϊόν, η τεμπελιά δεν απέχει χαώδη απόσταση από την κρίση της ως έννοιας στη ζωή των ανθρώπων χωρίς ιδιαίτερες αναδεδειγμένες ικανότητες. Ακόμα και αν εξαιρεθεί η ίδια η έννοιά της, η οποία αντιμετωπίζεται ως στίγμα χωρίς το παραμικρό αντεπιχείρημα, θεωρείται σχεδόν δεδομένο ότι ο υπεραθλητής είναι ένα ρομπότ, που φέρνει νέα όρια στην αντοχή. Διανθίζεται, δε, από τα χρήματα που έχει λαμβάνειν, καθώς στο τέλος της βραδιάς δεν έχει σημασία αν η ίδια η αγορά δημιούργησε τις συνθήκες, αλλά τι μπαίνει στην τσέπη του.

Αν ο Κάρλσεν είναι τεμπέλης, βέβαια, καθώς μ’ αυτά και μ’ αυτά οι γνώμες ερίζουν, προς το παρόν είναι αμελητέο. Ωστόσο, στην πρώτη ήττα, καθώς είναι πλέον 28 χρόνων και πρόκειται να γίνει, μια και ουδείς γλιτώνει, θεωρείται ως και βέβαιον ότι οι κριτικές ότι δεν προσπάθησε αρκετά θα τον περιμένουν. Είναι, σε αναλογία, οι κριτικές που λαμβάνει ο δουλευτής δυτικός άντρας.

Ο Νορβηγός είναι 200 μέρες το χρόνο στο δρόμο. Αυτές οι 200 μέρες, που αφορούν σε τουρνουά, είναι σίγουρα μέρες αγώνων και προετοιμασίας. Όταν δεν είναι στο δρόμο, παίζει τένις και ποδόσφαιρο. Και κάνει γυμναστική κάθε μέρα, προκειμένου να είναι έτοιμος για ενδεχόμενη επτάωρη ραψωδία. Πρόκειται, πάντως, για ένα διάστημα περίπου 7 μηνών, λίγο λιγότερο από αυτό που κρατάει ένα πρωτάθλημα προηγμένης ποδοσφαιρικά χώρας. Οι υπόλοιπες 165 μέρες είναι, χωρίς εξαίρεση, ένα διάστημα που ασχολείται με το σκάκι μία ώρα τη μέρα.

Σίγουρα, υπάρχει μία πολύμηνη προετοιμασία για τον τελικό του παγκόσμιου πρωταθλήματος. Υπάρχουν γνώμες που αναφέρουν ότι είναι γνώστης των σπουδαίων αγώνων του παρελθόντος. Αλλά ακόμα κι αν υπερισχύσει, προς χάριν της κουβέντας, το σενάριο της υπερβολής, ότι για πάνω από 5 μήνες δεν έχει επαφή με το σκάκι, σε ποια, ακριβώς, τεμπελιά αναφέρονται όσοι με πολλή άνεση αναμοχλεύουν τα τετριμμένα;

Ο Στραντ έγραψε ότι ο Κάρλσεν κοιμάται αργά τη νύχτα και κοιμάται ως το μεσημέρι. Αυτήν την... πράξη ντροπής, βεβαίως, δύσκολα γίνεται να βρεθεί κάτι να την αντικρούσει. Εδώ πρόκειται για έναν γκραν μαιτρ που έχει κοιμηθεί κατά τη διάρκεια αγώνα του για Παγκόσμιο Πρωτάθλημα.

Περί ραθυμίας

Το να κατηγορούνται για έλλειψη εργατικότητας οι Μάγκνους Κάρλσεν αυτού του κόσμου είναι περισσότερο ένα κοινωνικό πρόβλημα. Δεν αφορά στον ίδιο τον παγκόσμιο πρωταθλητή, ο οποίος κάποια στιγμή θα ηττηθεί από κάποιο νεαρό φαινόμενο των τετραγώνων, αλλά στην οπτική γωνία από την οποία οι περισσότεροι βλέπουμε τα πράγματα. Κι αν για τον ίδιο όντως το σκάκι είναι ψυχαγωγία, δεν είναι ευχής έργον για όλους να μπορούν να ασχοληθούν με αυτό που αγαπάνε;

Για τον Κάρλσεν, τουλάχιστον, το να μετατραπεί σε ένα εργατικό μυρμήγκι ίσως δεν τον βοηθήσει να αναπτυχθεί περισσότερο ως αθλητής, ενώ οι 200 μέρες είναι ένα διάστημα που εφόσον είσαι συγκεντρωμένος σε αυτό μπορείς να δικαιολογείς τις ικανότητές σου και να φτάνεις στο απώτατο της πνευματικής διαύγειάς σου. Αν το κοινό θέλει από τους σπουδαιότερους αθλητές στο κομμάτι τους μία σχεδόν φασιστική, αρία προσήλωση στο αντικείμενό τους, τότε θα έπρεπε να μη σοκάρεται από τις αποκαλύψεις για τις απαγορευμένες ουσίες και τα σχετικά, διότι η οντότητα άνθρωπος ξεκινά με την ουσία της ως θηλαστικού, πριν φτάσουμε καν στους προσδιορισμούς.

Εν πάση περιπτώσει, αυτό το 'τέρας' έχει φέρει το ρεκόρ στα 100μ. στα 9.58 και άλλα πολλά. Αυτό είναι που τρόμαξε τη FINA στο ολυμπιακό τουρνουά του 2008, όταν τα παγκόσμια ρεκόρ έσπαζαν κάθε μέρα στην πισίνα με τόση άνεση, που αναγκάστηκαν να αποσύρουν τα συνθετικά μαγιό, ως, τουλάχιστον, ένα μέρος του προβλήματος. Αυτό είναι που καθημερινά αντιμετωπίζουν ως προβληματισμό στο ΝΒΑ, όταν τα προσόντα των απίστευτων αθλητών κρατούν δυσδιάκριτη την απόσταση και ένας παίκτης στα 32 έχει ακόμα τρία χρόνια σε πικ αγωνιστικό, ενώ πριν από 20 χρόνια αν δεν είχε αποσυρθεί ο κόσμος απαιτούσε τη σύλληψή του.

Ο Μάγκνους Κάρλσεν, ένα κράμα Ναπολέοντα Ντάιναμαϊτ και Στίβεν Χόκινγκ, περνάει καλά. Άπαξ και δεν του χρειάζονται 4-5 ώρες μελέτης τη μέρα, δεν τις χρειάζεται, πολύ περισσότερο, ο ίδιος

Το σκάκι είναι ούτως ή άλλως πεπερασμένο σε μία ακρώρεια του γονιδιακού σπειρώματός του, τα τετράγωνα μοιάζουν με επιγραφή νέον στα κελύφη του εγκεφάλου του. Ακόμα και app έβγαλε, το 'Play Magnus', που οι σκακιστές δεόντως εκτιμούν, συν ότι υπάρχει το δέλεαρ να τον αντιμετωπίσει κάποιος ζωντανά. Εκείνον που στα 13 είχε αποσπάσει την ισοπαλία από τον Γκάρι Κασπάροφ, τον οποίο μετά έκανε προπονητή του και, όταν άρχισε να βασανίζεται, έδιωξε.

Εκεί που τα φιορδ δημιουργούν μοναδική ομορφιά, εκεί που το Βόρειο Σέλας κάνει τον Τζακ Ουόρνερ, από εκεί που βρίσκεται, να ζηλεύει αφόρητα, εκεί που ο ουρανός πεισμώνει δεν λέει να αφήσει τον ήλιο να βάλει λίγο χρώμα στη ζωή του, ο Μάγκνους Κάρλσεν με το μοναδικό μυαλό του έχει αποφασίσει να μη γίνει ο ήρωας μίας νέας 'Σκακιστικής Νουβέλας', όπως εκείνη που είχε γράψει ο μάστορας Στέφαν Τσβάιχ.

Ταυτοχρόνως, έστω και διαιρούμενο με έναν τετραψήφιο ή και πενταψήφιο αριθμό, δείχνει σε όλους μας ότι οι επιλογές μας δεν είναι ακριβώς επιλογές μας, παρά γίνονται με τη Δαμόκλειο Σπάθη ενός τερατικού φυτού που διψάει για αίμα πάνω από τα κεφάλια μας. Ενός φυτού που το πρώτο κόλπο που έκανε ήταν να διαχωρίσει το 'θέλω' από το 'μπορώ' και να απαιτήσει το δεύτερο, σαν να μην έχει οποιαδήποτε σύνδεση με το πρώτο.

Από τον Λευτέρη Ελευθερίου.

(φωτογραφίες: AP Photos/Artur Lebedev, Frank Augstein, Matt Dunham, Mary Altaffer)