Όταν οι Grateful Dead έσωσαν την μπασκετική Λιθουανία

Η Λιθουανία συμπληρώνει φέτος τα 29 χρόνια από την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της χώρας. Μεταξύ των εκδηλώσεων εορτασμού ανήκει μια που θα γίνει στην Ελλάδα, την Πέμπτη 28/3. Τη διοργανώνει ο Πρέσβης της χώρας, σε κεντρικό ξενοδοχείο της Αθήνας και στο πλαίσιο αυτής θα προβληθεί το ντοκιμαντέρ "The Other Dream Team".

Η δουλειά που παρουσιάστηκε το 2012 στο Sundance Film Festival, είχε ως θέμα την πρώτη ομάδα μπάσκετ που εκπροσώπησε τη Λιθουανία σε διεθνές επίπεδο, όσα συνέβησαν μέχρι την ανεξαρτησία της χώρας και τι σήμαινε αυτό για τους αθλητές που έως τότε δεν είχαν άλλη επιλογή, από το να εκπροσωπήσουν την ΕΣΣΔ.

Η αλήθεια είναι πως οι Λιθουανοί δύσκολα θα εμφανίζονταν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992, στη Βαρκελώνη -και άρα ακόμα πιο δύσκολα θα φορούσαν το χάλκινο μετάλλιο-, αν δεν υπήρχαν οι Grateful Dead και ο Greg Speirs.

O Jerry Garcia υπήρξε η φωνή -η πρώτη κιθάρα και ο συνθέτης- των Grateful Dead. Μολονότι ο ίδιος δεν δέχθηκε ποτέ τον τίτλο (πέθανε στα 53 από ανακοπή καρδιάς), ήταν και ο ηγέτης του συγκροτήματος που άνηκε στο αντικομφορμιστικό κίνημα του '60.

Ένα συγκρότημα που άλλαξε τον τρόπο που γραφόταν, εκτελούνταν (χρησιμοποίησαν το πρώτο σύστημα που δεν παραμόρφωνε τον ήχο σε μεγάλη απόσταση) και διανέμονταν (επέτρεπαν στους φαν τους να μαγνητοσκοπούν και να διανέμουν ελεύθερα τις συναυλίες) οι μουσικές παγκοσμίως. Στις συναυλίες τα μέλη έπαιζαν υπό την επήρεια ψυχότροπων και αυτοσχεδίαζαν, για να μην επαναλαμβάνονται και βαριούνται.

Ο Γκαρσία ήταν αυτός που βρήκε το όνομα του γκρουπ (ανοίγοντας τυχαία σε μια σελίδα τoυ λεξικού της Britannica έπεσε πάνω στο Grateful Dead και όταν διάβασε πως είναι 'η ψυχή ενός νεκρού που δείχνει ευγνωμοσύνη σε αυτόν που οργάνωσε την ταφή'). Ήταν και μέγιστος φαν του μπάσκετ, όπως και όλα τα άλλα μέλη της παρέας. Ήταν κι εκείνος που ανέθεσε σε ανεξάρτητο καλλιτέχνη, από τη Νέα Υόρκη να αναλάβει το σχέδιο, τον Γκρεγκ Σπιρς.

Ο Νεοϋρκέζος είναι υπεύθυνος για τις πιο ιδιαίτερες εμφανίσεις που 'χει φορέσει ποτέ εθνική ομάδα, σε διεθνή διοργάνωση. Για αυτές που επέτρεψαν σε ένα νέο κράτος να αγωνιστεί σε Ολυμπιακούς Αγώνες και τελικά να ανέβει στο τρίτο σκαλοπάτι του πόντιουμ 'αφού δημιουργήθηκαν ως κίνηση φιλανθρωπίας, για να συγκεντρωθούν χρήματα', έχει πει ο δημιουργός..

Ο 'Slam Dunking Skullman' μπήκε στο Hall of Fame. Είναι ο μόνος χαρακτήρας καρτούν που βρίσκεται εκεί. Τι σκεφτόταν ο δημιουργός του;

"Με είχαν ρωτήσει πως αισθάνομαι που σχεδίασα κάτι για μια ολόκληρη χώρα. Κατ' αρχάς, μεγάλη τιμή. Αλλά ομολογώ πως στην αρχή είχα φοβηθεί, γιατί δεν ήξερα τι πρέπει να κάνω. Αν θα ήταν χρήσιμο να σχεδιάσω κάτι πιο συντηρητικό ή να κάνω κάτι τελείως απρόσμενο. Διάλεξα το δεύτερο, γιατί είχα έναν πολύ καλό λόγο".

Η ομάδα μπάσκετ της Λιθουανίας εκπροσωπούσε -στο μυαλό μου- όσα γίνονται όταν δίνεις στους ανθρώπους ατομική ελευθερία, όταν τους αφήνεις ελεύθερους. Όταν λειτουργούν ως ομάδα, που συγκροτείται ωστόσο, από ελεύθερες μονάδες. Ο σκελετός συμβολίζει για εμένα μια ομάδα που δημιουργήθηκε από το τίποτα, από τις στάχτες, η οποία έφτασε στην κατάκτηση του χάλκινου μεταλλίου σε Ολυμπιακούς Αγώνες.

Και τι σχέση είχαν όλα αυτά με τον σκελετό;

" Εμπνεύστημα από ένα παιδικό παιχνίδι, το Skully που παιζόταν στην Αμερική, στα τέλη του '50 και το '60, πριν τους Beattles, τότε που σε γειτονιές της Νέας Υόρκης, φτιάχναμε παιχνίδια από το τίποτα, για να ψυχαγωγηθούμε. Έπρεπε να είμαστε δημιουργικοί. Το παιχνίδι αυτό αφορούσε σειρά τετραγώνων που φτιάχναμε με κιμωλία στο δρόμο και χρησιμοποιούσαμε καπάκια. Στο μέσο των τετραγώνων σχεδιάζαμε κρανία και έτσι προέκυψε το όνομα".

Για τη Λιθουανία τι ήξερε; " Πάντα με ενδιέφερε η παγκόσμια ιστορία. Από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο -είχα συγγενείς που πολέμησαν σε όλους τους πολέμους. Είχα παρακολουθήσει όλες τις ιστορίες για το Τείχος του Βερολίνου, τις δολοφονίες ανθρώπων που το μόνο που ήθελαν ήταν η ελευθερία τους, τις εξελίξεις στην Τσεχοσλοβακία. Όταν έπεσε το Τείχος στο Βερολίνο υπήρξε αλυσιδωτή αντίδραση, σε όλη την Ευρώπη.

Είχα νιώσει πως πρέπει να μάθουμε από τα όσα έκανε η Λιθουανία, να μην θεωρούμε κάτι ως δεδομένο, να μην τεμπελιάζουμε, να εκτιμάμε όσα έχουν κάνει οι άνθρωποι στο παρελθόν, για να ζούμε εμείς ελεύθεροι. Και να μην παραχωρούμε μέρος της ελευθερίας μας για το τίποτα, για την ψευδαίσθηση μιας πιο άνετης ζωής .

Από την αρχή του είπαν πως δεν θα υπάρξει αμοιβή. Αλλά δεν τον ένοιαξε .

" Δεν με ενδιέφεραν τα χρήματα, γιατί τα χρήματα χρειάζονται, ώστε να τα ξοδεύουμε για να κάνουμε κάτι καλό. Για εμένα οι Grateful Dead, αλλά και ο Σαρούνας Μαρτσουλιόνις ήταν ιδιοφυίες. Ιδιαίτερα ο Μαρτσουλιόνις, αν σκεφτείς το κίνητρο και τη θέληση που είχε να κάνει τα πάντα, για να βρει χρήματα και να παίξει η Λιθουανία στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ένιωσα ευτυχής που είχα τη δυνατότητα να πάρω μέρος σε όλο αυτό".

Για την ιστορία, τα χρήματα από τις πωλήσεις αυτής της φανέλας άρχισαν να πολλαπλασιάζονται, μετά την επιτυχία στη Βαρκελώνη. Ο Σπιρς δεν ήθελε ένα σεντ. " Ήθελα να πάνε τα έσοδα στην ομάδα, ώστε να μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί". Η ομάδα τα παραχώρησε σε φιλανθρωπικό ίδρυμα της Λιθουανίας, για παιδιά.

Ένα σύντομο μάθημα ιστορίας

Η Λιθουανία είχε γίνει το πρώτο έθνος που 'αποσύρθηκε' από την ΕΣΣΔ. Στις 11 Μαρτίου του 1990 κέρδισε την ανεξαρτησία της. Στις 20 Απριλίου η ΕΣΣΔ επέβαλε οικονομικό αποκλεισμό. Δεν υπήρχαν διαθέσιμα βασικά αγαθά ή καύσιμα ή έστω ζεστό νερό. Θα επέστρεφαν όλα, αν οι Λιθουανοί υποχωρούσαν. Εβδομήντα τέσσερις ημέρες αργότερα κρατούσαν γερά, η ΕΣΣΔ το πήρε απόφαση και η ζωή συνεχίστηκε κανονικά. Όχι όμως, για πολύ.

Υπήρξε νέα ένταση τον Γενάρη του 1991, όταν επιχειρήθηκε πραξικόπημα (των Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων, του Υπουργείο Εσωτερικών και της KGB), αλλά πάλι δεν υπήρξε το επιθυμητό -για τους Σοβιετικούς- αποτέλεσμα.

Οι Λιθουανοί μετακινήθηκαν στο Βίλνιους, που είχε γίνει το επίκεντρο των εξελίξεων, έκαναν διαδηλώσεις, εξέλεξαν το Ανώτατο Συμβούλιο της Δημοκρατίας της Λιθουανίας, η προσπάθεια επιβολής του σοβιετικού καθεστώτος απέτυχε εκ νέου και η ανεξαρτησία έγινε οριστική. Οι Λιθουανοί αθλητές αποσύρθηκαν από τις εθνικές της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών και η FIBA ενέταξε στα μέλη της το νέο κράτος.

Κατόπιν όλων αυτών αντιλαμβάνεσαι πως δεν υπήρχαν πόροι για ζητήματα που δεν αφορούσαν βασικά πράγματα. Επειδή οι Λιθουανοί δεν ήθελαν να αγωνιστούν με άλλα κράτη της πρώην ΕΣΣΔ υπό ουδέτερη σημαία στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992, ενημέρωσαν πως θα αποσυρθούν 'γιατί δεν υπήρχαν χρήματα για αθλητικά τουρνουά'.

Στις αρχές του Μάη οι Υπουργοί Εξωτερικών της Λιθουανίας και της Ρωσίας είχαν διαπληκτιστεί, όταν προέκυψε η πρόταση να φορέσουν οι Λιθουανοί τις εμφανίσεις της Adidas για τη Σοβιετική Ένωση, με το έμβλημα της χώρας και το ΕΣΣΔ να 'γεμίζει' το χέρι. Οι Λιθουανοί χαρακτήρισαν την πρόταση “αυτοκρατορική νοσταλγία” και αρνήθηκε.

Τότε ήταν που ο Σαρούνας Μαρτσουλιόνις, ο οποίος βρισκόταν ήδη στις ΗΠΑ για τους Ουόριορς, αποφάσισε να κάνει κάτι για αυτό. Μαζί με τον Άρβιντας Σαμπόνις είχαν αγωνιστεί στους Αγώνες του 1988 με τη Σοβιετική Ένωση.

Τους είχαν υποσχεθεί πως αν φορέσουν το εθνόσημο και πάρουν το χρυσό, θα τους δοθεί το ελεύθερο να συνεχίσουν την καριέρα τους στη Δύση. Το 82-76 επί των ΗΠΑ στον ημιτελικό και το 76-63 επί της Γιουγκοσλαβίας, στον τελικό επέτρεψε στον Μαρτσουλιόνις να διασχίσει πρώτος, τον Ατλαντικό. Μετά το 'χαστούκι' οι Αμερικανοί αποφάσισαν πως είχε έλθει η ώρα να επιτραπεί η συμμετοχή των NBAers σε Παγκόσμια Κύπελλα και Ολυμπιακούς Αγώνες -ακολούθησε η σχετική συμφωνία με τη FIBA.

Ο Σαμπόνις ήταν ο πρώτος που έγινε πικ σε ΝΒΑ draft (Νο24, το 1986 από τους Μπλέιζερς), αλλά το ταξίδι δεν το έκανε ποτέ -γιατί οι Σοβιετικοί δεν του το επέτρεψαν και επειδή οι Αμερικανοί δεν τρελαίνονταν στην ιδέα να αποκτήσουν Ρώσο παίκτη, την εποχή του 'ψυχρού πολέμου'.

Οι Μαρτσουλιόνις και Σαμπόνις συνεργάστηκαν ώστε να βρουν τον επαρκή αριθμό παικτών, για να συγκροτηθεί το πρώτο ρόστερ της εθνικής Λιθουανίας (οι Λιθουανοί στην ΕΣΣΔ του 1988 ήταν 4, οι δυο που διάβασες συν τους Κουρτινάιτις και Χομίτσιους -δηλαδή, τον έως τότε κορμό της ΕΣΣΔ). Ο πρώτος προσπάθησε να βρει και χρήματα, μέσω πολλών ταξιδιών σε διάφορες πολιτείες και επαφών.

Μια μέρα δέχθηκε τηλεφώνημα από τον εκπρόσωπο του συγκροτήματος Grateful Dead. Τον καλούσε να συναντήσει τα μέλη της μπάντας στο γκαράζ τους.

Πήγε και του πρότειναν οικονομική ενίσχυση. Προθυμοποιήθηκαν να καλύψουν τα έξοδα μετακίνησης της ομάδας μπάσκετ (5.000 δολάρια), αλλά και να σχεδιάσουν τις εμφανίσεις: ήταν γεμάτες χρώματα (φευ) και το σύμβολο του γκρουπ -έναν ανθρώπινο σκελετό- που κάρφωνε μια φλεγόμενη μπάλα. Όταν είδε ο Σαμπόνις το αποτέλεσμα είπε ' αυτό είναι μια πραγματικά ελεύθερη Λιθουανία'.

“ Έπειτα από τόσα χρόνια που οι Σοβιετικοί φορούσαν μόνο μπλε και γκρι, αυτοί οι τύποι το τερμάτισαν με τα συγκεκριμένα μπλουζάκια. Κατέληξαν στο να τα φορούν παντού. Στον ύπνο, την προπόνηση, όπου και αν πήγαιναν” εξήγησε στο "The Other Dream Team" ο Ντόνι Νέλσον, κόουτς των Λιθουανών στην preseason (στο Ολυμπιακό τουρνουά καθόταν στον πάγκο ο Βλάντας Γκαράστας και ο Νέλσον ήταν δίπλα). Υπήρξε και συνεργάτης του Μαρτσουλιόνις στην προσπάθεια να βρεθούν χορηγίες.

H ομάδα αυτή, που στους αγώνες φορούσε πράσινα και λευκά, προκρίθηκε στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης και εκεί, από παιχνίδι σε παιχνίδι εξελισσόταν σε 'αγαπημένη του κόσμου'. Η μοίρα το έφερε να βρουν απέναντι τους τους Ρώσους, στον μικρό τελικό.

Είχε προηγηθεί το 127-76 από την Team USA, στον ημιτελικό, στην πρώτη εμφάνιση NBAers σε Ολυμπιακούς Αγώνες. Σύνθεση που πέρασε στην ιστορία ως Dream Team. Εναντίον των φίλων τους, τους οποίους είχαν συναντήσει και στους ομίλους, οι Λιθουανοί επιβλήθηκαν 82-78 και φόρεσαν το χάλκινο μετάλλιο.

“ Πανηγύρισαν σαν τρελοί και ξαφνικά έπεσε άκρα του τάφου σιωπή. Είχε μπει στα αποδυτήρια ο Πρόεδρος της χώρας. Μόλις τον είδαν οι παίκτες, άρχισαν να τραγουδούν τον ύπνο. Δεν υπήρχε ένας που να μην κλαίει” πρόσθεσε ο Νέλσον. Το ένα έφερε το άλλο και ο Πρόεδρος κατέληξε να στάζει σαμπάνια -ολόκληρος. Έπρεπε να αλλάξει ρούχα για να φύγει. Μάντεψε τι φόρεσε: ναι, την εμφάνιση που είχαν δημιουργήσει οι Grateful Dead.

Στο πόντιουμ επρόκειτο να εμφανιστούν με τα ρούχα που τους είχε δώσει η εταιρεία αθλητικών παπουτσιών με την οποία είχαν υπογράψει συνεργασία. Αυτό είχε προγραμματιστεί, μέχρις ότου συμφώνησαν οι παίκτες ομόφωνα να τιμήσουν τους ανθρώπους που τους εμπιστεύτηκαν πρώτοι. Και έτσι είδαμε αυτό το στιγμιότυπο.

Tις ώρες που ακολούθησαν την απονομή επικράτησε Lithu-mania, όπως έγραψε το SF Gate . Οι φανέλες τους έγιναν οι πιο δημοφιλείς, μακράν των δεύτερων, με τον κόσμο να προσφέρει εκατοντάδες δολάρια για να τις αποκτήσει. Oι παίκτες τις έβγαλαν σε δημοπρασία και έδωσαν τα χρήματα σε φιλανθρωπικό ίδρυμα της Λιθουανίας, για παιδιά. Το διαδικαστικό το είχε αναλάβει ο Νέλσον. “ Για δυο μέρες είχε 'πέσει' το τηλεφωνικό κέντρο των Ουόριορς”. Τα χρόνια που ακολούθησαν η φανέλα συνέχισε τις πωλήσεις και τα έσοδα εξακολουθούσαν να καταλήγουν στο φιλανθρωπικό ίδρυμα που είχαν επιλέξει οι διεθνείς, με παιδιά. Αν ενδιαφέρεστε, δεν έχετε παρά να επισκεφτείτε το skullman.com.

Photos: Associated Press/Skullman.com/YouTube