Όλες οι απαντήσεις στα ερωτήματα που έχεις για το VAR (και πότε θα έρθει στην Ελλάδα)

VAR. Μία έννοια που ενώ αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει στην Ελλάδα, μας απασχολεί πιο πολύ και από τους ξένους διαιτητές που θα σφυρίξουν τα ντέρμπι του Big-4 τη φετινή χρονιά στη Super League. Η 'πέτρα του σκανδάλου' ετοιμάζεται να εισαχθεί στο ελληνικό ποδόσφαιρο προς το τέλος της σεζόν και σε περίπτωση που υπάρχουν ακόμα απορίες για το τι είναι, πώς λειτουργεί, σε ποια φάση βρίσκεται η προεργασία στη χώρα μας και πόσο θα κοστίσει, το Contra.gr συγκέντρωσε όλες τις απαντήσεις.

Είναι ο VAR ή το VAR;

Το αρκτικόλεξο προκύπτει από τις αγγλικές λέξεις Video Assistant Referee, δηλαδή βοηθός βίντεο. Με αυτήν την έννοια, μιλάμε για πρόσωπο, άρα χρειάζεται αρσενικό γένος. Παρ' όλα αυτά, μπορεί να αναφερόμαστε στο σύστημα VAR και απλά να απαλείφουμε τη λέξη 'σύστημα', οπότε ακόμα και το ουδέτερο γένος μπορεί να σταθεί νοηματικά.

Ποια υπηρεσία παρέχει;

Η χρησιμότητά του έγκειται στη διόρθωση λανθασμένων αποφάσεων του διαιτητή ή στην ενημέρωσή του για φάσεις που δεν υπέπεσαν στην αντίληψή του. Αυτό συμβαίνει από δύο άτομα, τον VAR και τον AVAR (βοηθός βίντεο και... βοηθός βοηθού βίντεο), με τη χρήση τηλεοπτικών ριπλέι και ενδοεπικοινωνίας με τον πρώτο διαιτητή ενός αγώνα.

Ποιες φάσεις ενεργοποιούν τον VAR;

Αυστηρά μόνο σε τέσσερις περιπτώσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται 'match-changing', δηλαδή ικανές να αλλάξουν σε καθοριστικό βαθμό την έκβαση ενός αγώνα:

- Όταν η επίμαχη φάση έχει να κάνει με γκολ και το αν υπάρχει κάποια παράβαση στην προσπάθεια που οδήγησε στην επίτευξή του (πχ. οφσάιντ ή φάουλ).

- Στις αποφάσεις καταλογισμού πέναλτι

- Στις φάσεις που ενδέχεται να υπάρχει απευθείας κόκκινη κάρτα (αλλά όχι σε αυτές που έχουν να κάνουν με αποβολή μέσω δεύτερης κίτρινης)

- Όταν ο διαιτητής από λάθος δώσει κίτρινη ή κόκκινη κάρτα σε άλλον παίκτη από αυτόν που υπέπεσε σε παράβαση

Αρκεί μία φάση να ανήκει σε μία από αυτές τις περιπτώσεις για να ενεργοποιηθεί ο VAR;

Κατηγορηματικά όχι. Για να εξεταστεί μία φάση, ακόμα κι αν ανήκει σε μία από τις τέσσερις κατηγορίες, θα πρέπει να αφορά "ξεκάθαρο και σοβαρό λάθος" του διαιτητή, σύμφωνα με τους κανονισμούς της FIFA αλλά και με τον Χάουαρντ Γουέμπ, τον παλαίμαχο διαιτητή που πλέον είναι επικεφαλής του προγράμματος για το VAR από τον παγκόσμιο οργανισμό επαγγελματιών διαιτητών.

'Κατά τη διάρκεια ενός αγώνα, η ομάδα VAR διαρκώς ελέγχει για ξεκάθαρα και προφανή λάθη που σχετίζονται με αυτές τις τέσσερις περιπτώσεις που αλλάζουν τα δεδομένα ενός αγώνα. Η ομάδα VAR επικοινωνεί με τον διαιτητή μόνο για ξεκάθαρα και προφανή λάθη ή σοβαρές περιπτώσεις που έχασε ο διαιτητής', αναφέρει η σχετική εξήγηση στην ιστοσελίδα της FIFA.

Ως εκ τούτου, αν πχ. σημειωθεί γκολ στο οποίο υπάρχει οφσάιντ για χιλιοστά και ο διαιτητής (ή ο βοηθός διαιτητή) δεν το αντιληφθούν, τότε δεν έχουν δικαίωμα να απευθυνθούν στον VAR ούτε ο VAR να τους ενημερώσει, αφού δεν υπάρχει 'ξεκάθαρο και προφανές λάθος', αλλά ένα ανθρώπινο λάθος. Αν σε μία φάση υπάρξει πέναλτι, το οποίο, όμως, ο διαιτητής δεν μπορεί να το δει από τη γωνία στην οποία βρίσκεται επειδή πχ. υπάρχουν πολλά σώματα μπροστά του, τότε όποια απόφαση κι αν λάβει, ο VAR δεν θα τον ενημερώσει, αφού είναι ανθρωπίνως αδύνατο να δει ξεκάθαρα τη φάση.

Αυτή είναι μία οδηγία που καταπατάται συχνά μέχρι στιγμής, ακόμα και στην πιο σημαντική ποδοσφαιρική διοργάνωση, το Παγκόσμιο Κύπελλο, και η οποία μπορεί να αποτελέσει σημείο τριβής για κάθε αγώνα σχετικά με το αν ο διαιτητής είχε δικαίωμα να χρησιμοποιήσει τον VAR ή αν το λάθος του δεν κρίνεται 'προφανές'.

Πώς γίνεται ο έλεγχος μιας φάσης;

Υπάρχουν δύο διαφορετικού τύπου έλεγχοι της εγκυρότητας μιας διαιτητικής απόφασης. Η μία έχει να κάνει με τον VAR και το επιτελείο του η άλλη με τον ίδιο τον διαιτητή. Ο VAR και οι συνεργάτες του εξετάζουν δεκάδες φάσεις την ώρα του αγώνα, ωστόσο παρεμβαίνουν μόνο όταν οφείλουν, με βάσει τις ανωτέρω οδηγίες. Σε περίπτωση που προκύψει διαιτητικό σφάλμα που χρήζει παρέμβασης, ενημερώνουν τον διαιτητή για το τι συνέβη ή τον προτρέπουν να δει ο ίδιος τη φάση στην οθόνη που υπάρχει έξω από τον αγωνιστικό χώρο.

Για το Παγκόσμιο Κύπελλο 2018, η οδηγία προς τους διαιτητές ήταν σαφής. Ο διαιτητής οφείλει να εξετάσει το ριπλέι της φάσης σε πέντε περιπτώσεις:

- Αν υπάρχει επιθετικό φάουλ σε φάση που κατέληξε σε γκολ

- Αν υπάρχει οποιαδήποτε επιρροή που προκαλεί οφσάιντ σε φάση που κατέληξε σε γκολ

- Αν υπάρχει φάουλ σε φάση που κατέληξε σε πέναλτι

- Αν υπάρχει επιθετικό φάουλ σε φάση που κατέληξε σε πέναλτι

- Σε όλα τα περιστατικά που αφορούν πιθανή απευθείας κόκκινη κάρτα

Στις υπόλοιπες περιπτώσεις που δικαιολογείται η ενεργοποίηση VAR, η οδηγία της FIFA για το Παγκόσμιο Κύπελλο 2018 (η οποία, όμως, λειτουργεί ως υπόδειγμα για τη συνέχεια), ήταν ο διαιτητής να εισακούει την εισήγηση του VAR. Αυτές οι περιπτώσεις είναι:

- Αν υπάρχει οφσάιντ σε φάση που κατέληξε σε γκολ

- Αν η μπάλα έχει βγει εκτός αγωνιστικού χώρου σε φάση που κατέληξε σε γκολ

- Αν η παράβαση διαπράχθηκε εντός ή εκτός περιοχής σε φάση που κατέληξε σε πέναλτι

- Αν η μπάλα έχει βγει εκτός αγωνιστικού χώρου σε φάση που κατέληξε σε πέναλτι

- Αν υπάρχει οφσάιντ σε φάση που κατέληξε σε πέναλτι

- Σε όλα τα περιστατικά που αφορούν επίδειξη κίτρινης ή κόκκινης κάρτας σε λάθος παραβάτη

Σε περίπτωση που υπάρξει εξέτασης μιας φάσης με τη χρήση VAR, τότε ο διαιτητής κάνει το κατάλληλο σινιάλο του τετραγώνου (οθόνης) με τα χέρια του, ώστε να ενημερώσει ποδοσφαιριστές και κοινό για την συγκεκριμένη παρέμβαση.

Πώς λειτουργεί το σύστημα VAR;

Σε έναν χώρο εντός ή ακόμα και χιλιόμετρα εκτός γηπέδου, το VOR (στο Παγκόσμιο Κύπελλο το Video Operation Room ήταν στη Μόσχα), ο VAR, ο πρώτος βοηθός του (μπορεί να έχει μέχρι δύο βοηθούς ακόμα τους AVAR2, AVAR3), όλοι τους επαγγελματίες διαιτητές, έχουν μπροστά τους οθόνες από τις τουλάχιστον οκτώ κάμερες του συστήματος VAR που είναι τοποθετημένες σε διαφορετικές γωνίες του γηπέδου. Μαζί τους βρίσκονται τεχνικοί, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τις τηλεοπτικές λήψεις και για τη μετάδοση των ριπλέι στους διαιτητές στο VOR.

Ο VAR ελέγχει τη βασική κάμερα στο πάνω μόνιτορ και τέσσερα πλάνα στο κάτω μόνιτορ, λειτουργώντας παράλληλα ως επικεφαλής της ομάδας. Ο AVAR εστιάζει στα πλάνα από τη βασική κάμερα και ενημερώνει τον VAR για τη ζωντανή ροή, όσο ελέγχεται ένα περιστατικό. Ο AVAR2 (αν υπάρχει) εξετάζει τα οφσάιντ στις επίμαχες φάσεις. Ο AVAR3 (αν υπάρχει)εστιάζει στα τηλεοπτικά πλάνα που έχουν στη διάθεσή τους οι διαιτητές, αξιολογεί τα περιστατικά και βοηθάει στην επικοινωνία του AVAR2 με τον VAR για τις περιπτώσεις οφσάιντ, αφού κάθεται ανάμεσά τους.

Δύο από τους τεχνικούς που βρίσκονται στο VOR, είναι και αυτοί που προεπιλέγουν τις κάμερες που είναι πιο πιθανό να φανεί η φάση και οι άλλοι δύο δείχνουν τα τελικά πλάνα σε VAR και AVAR2 για να ελέγξει ο καθένας, σύμφωνα με την αρμοδιότητά του.

Πόσος καθαρός χρόνος αγώνα χάνεται;

Η νούμερο 1 αιτία σπατάλης χρόνου σε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα του Παγκοσμίου Κυπέλλου ήταν η διακοπή λόγω παρέμβασης του VAR, που κατά μέσο όρο στέρησε 25,6 δευτερόλεπτα σε κάθε αγώνα.

Συγκεκριμένα, όταν υπήρχε εξέταση φάσης από τον ίδιο τον διαιτητή, η καθυστέρηση ήταν 86,5 δευτερόλεπτα κατά μέσο όρο, ενώ όταν περίμενε εντολή από το ακουστικό του, η καθυστέρηση ήταν 55,6 δευτερόλεπτα. Ο μέσος όρος της παρέμβασης του VAR, από τη στιγμή που ο διαιτητής καθυστερεί την επανέναρξη του αγώνα μέχρι να ανακοινώσει την τελική απόφαση, ανέρχεται σε 81,9 δευτερόλεπτα.

Υπάρχει περιθώριο λάθους σε αγώνες με VAR;

Σαφώς και υπάρχει, από τη στιγμή που ο άνθρωπος που παίρνει την τελική απόφαση είναι ο πρώτος διαιτητής. Παρά τους κανονισμούς, ο διαιτητής μπορεί να αψηφίσει οποιαδήποτε εισήγηση του VAR, έστω κι αν μετά από τον αγώνα ενδέχεται να τιμωρηθεί.

Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να μην υπάρχει κάτι ξεκάθαρο από το ριπλέι και τα πάντα να εξαρτώνται από την κρίση του διαιτητή, ανεξαρτήτως πλάνων στην κάμερα.

Σύμφωνα με περσινή έρευνα του Economist, η χρήση VAR μείωσε τα διαιτητικά σφάλματα κατά 80%, αλλά δεν τα εξαφάνισε. Στην Ιταλία μειώθηκαν κατά τρία τα λάθη ανά αγώνα, ωστόσο ακόμα και μετά από έναν χρόνο... γαλούχισης, η φετινή σεζόν άρχισε με αρκετά σημαντικά διαιτητικά σφάλματα του VAR, που προκάλεσαν τεράστιες αντιδράσεις σε φιλάθλους και Τύπο.

Συν αυτώ, υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις στις οποίες δεν επιτρέπεται η χρήση VAR στις οποίες ενδέχεται να υπάρξει διαιτητικό σφάλμα, χωρίς κανείς να μπορεί να ανατρέψει την απόφαση.

Ποιες χώρες χρησιμοποιούν VAR;

Η περσινή σεζόν ήταν καθοριστική για το σύστημα VAR, αφού υιοθετήθηκε πλήρως από δύο εκ των κορυφαίων πρωταθλημάτων του κόσμου, τη Serie A και την Bundesliga. Σύμφωνα με τα στοιχεία του IFAB, του Διεθνούς Συμβουλίου Ποδοσφαίρου, του αρμοδίου φορέα για οποιαδήποτε αλλαγή κανονισμών, χρήση VAR έγινε σε 380 παιχνίδια στην Ιταλία και σε 306 στη Γερμανία.

Πολωνία, Βέλγιο και Πορτογαλία χρησιμοποίησαν κι αυτές τη νέα τεχνολογία, ενώ το MLS, μετά από τρία χρόνια πειραματισμών, το χρησιμοποιεί κανονικά και από το 2017 ενεργοποιήθηκε σε 506 παιχνίδια.

Τη νέα σεζόν στο "παιχνίδι" έχει μπει και η CONMEBOL me Copa Libertadores (από τα προημιτελικά και μετά), Copa Sudamericana και Recopa, έχοντας κάνει ήδη πειραματική χρήση στο παρελθόν.

Διοργανώσεις σε Ασία και Ωκεανία χρησιμοποιούν ήδη από πέρυσι το σύστημα, σε πρωταθλήματα όπως της Νότιας Κορέας και της Αυστραλίας.

Από φέτος, η χρήση γίνεται σε ακόμα δύο κορυφαία πρωταθλήματα, όπως η Primera Division και η Ligue 1, ενώ μετά από πολλές πιέσεις, η UEFA ανακοίνωσε ότι από τη νέα σεζόν θα υπάρχει και στις δικές της διεθνείς διοργανώσεις. Στην Premier League, δε, θα υπάρξει πειραματική χρήση τη φετινή σεζόν σε 15 αγώνες, αφού οι σύλλογοι ψήφισαν κατά της χρησιμοποίησης από φέτος.

Τι ισχύει στην Ελλάδα;

Τα όσα συμβαίνουν στο ελληνικό ποδόσφαιρο σχεδόν κάθε σεζόν κάνουν απαραίτητη οποιαδήποτε αρωγή προς το έργο των διαιτητών. Γι' αυτόν τον λόγο, η χρήση VAR μοιάζει μονόδρομος για να μειωθούν οι 'φωνές' από όλες τις πλευρές, έστω κι αν είδαμε ότι δεν αποτελεί πανάκεια για μία σωστή διαιτησία.

Η διαδικασία σε κάθε χώρα προκύπτει μέσα από ενέργειες της εγχώριας ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας, ωστόσο τα δεδομένα της ΕΠΟ τους τελευταίους μήνες είναι τέτοια που χρειάστηκε η συμμετοχή της Πολιτείας και του Υφυπουργού Αθλητισμού, Γιώργου Βασιλειάδη, ώστε να γίνουν κινήσεις προς την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών από την ελληνική διαιτησία. Σύμφωνες με αυτήν την εξέλιξη είναι και οι διεθνείς φορείς που επιτηρούν το κατατρεγμένο ελληνικό ποδόσφαιρο.

Η αρχή έγινε τον Ιανουάριο του 2018, όταν η ΕΠΟ αναγνώρισε την ανάγκη εισόδου του VAR στην καθημερινότητά μας, αλλά και την αδυναμία οικονομικής στήριξης ενός τέτοιου εγχειρήματος. Μετά από διαβουλεύσεις με την κυβέρνηση, η τελευταία αποφάσισε να να προχωρήσει στο σχεδιασμό και στη δημοπράτηση του έργου - αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας του υπουργού Ψηφιακής πολιτικής Νίκου Παππά και συνεργασίας του Υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής και του Εθνικού Δικτύου Έρευνας και Τεχνολογίας - το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το εθνικό πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, απόφαση που ανακοινώθηκε επίσημα στις 18 Ιανουαρίου 2018.

Χρειάστηκε να περάσουν πάνω από δύο μήνες μέχρι η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΠΟ να κάνει δεκτή τη χρήση του VAR και λίγες ημέρες αργότερα, μετά από συνεννόηση με τη FIFA και σχετικό σεμινάριο που διεξήχθη στη Αθήνα, ΕΠΟ και διεθνείς συνομοσπονδίες επιβεβαίωσαν την έγκριση τους για να χρησιμοποιηθεί το VAR στην ελληνική Super League, απαραίτητη προϋπόθεση για την εκκίνηση οποιασδήποτε διαγωνιστικής διαδικασίας.

Αμέσως μετά άρχισαν όλες οι διαδικασίες που ορίζονται από το νόμο, ο οποίος είναι ρητός, αυστηρός και έχει τις παθογένειες του ελληνικού Δημοσίου. Ως εκ τούτου, αρχικά πραγματοποιήθηκε δημόσια διαβούλευση, όμως στο ελάχιστο προβλεπόμενο χρονικό διάστημα των 40 ημερών για να εξοικονομηθεί χρόνος.

Ακολούθησε η προκήρυξη διεθνή ηλεκτρονικού διαγωνισμού στον οποίο συμμετείχαν δύο υποψήφιοι. Αυτή την περίοδο βρισκόμαστε στη φάση εξέτασης των τεχνικών προσφορών που έχουν καταθέσει οι ενδιαφερόμενες εταιρείες. Θα ακολουθήσει το άνοιγμα των οικονομικών, ο προσυμβατικός έλεγχος από το ελεγκτικό συνέδριο, η εξέταση όποιων ενστάσεων προκύψουν και η υπογραφή της σύμβασης από την ανάδοχο εταιρεία.

Εφόσον όλα κυλήσουν ομαλά και δεν υπάρχουν ενστάσεις, τότε τον Ιανουάριο του 2019 η υπηρεσία θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί πειραματικά για λίγους μήνες, ενώ απώτερος στόχος είναι να τεθεί σε πλήρη λειτουργία στην τελική ευθεία της εφετινής Super League.

Όσο για το κόστος, εκτιμάται ότι η αγορά της υπηρεσίας από τον ξένο ανάδοχο θα φτάσει τα 15.000.000 ευρώ με ΦΠΑ, με την εταιρία να έχει την απόλυτη ευθύνη για την εγκατάσταση των καμερών και των συστημάτων ενδοεπικοινωνίας σε όλα τα γήπεδα της κατηγορίας (όσες ομάδες και γήπεδα κι αν περιλαμβάνει η Super League σε αυτήν την πενταετία), τη συντήρηση ή την αντικατάσταση μηχανισμών που δεν λειτουργούν σωστά και την αναβάθμιση στα νέα πρότυπα της FIFA, εάν υπάρξουν αλλαγές στο μέλλον.

Photo credits: AP Photo/Manu Fernandez