25 χρόνια από τον καταραμένο αγώνα της Ίμολα

Tη δεκαετία του ’80 οι Βραζιλιάνοι δεν είχαν πολλούς λόγους να είναι υπερήφανοι. Βρίσκονταν στα τελειώματα στρατιωτικής δικτατορίας, πάλευαν για να ζήσουν. Δεν ασχολούνταν με χαρές και πανηγύρια. Ώσπου ένας τύπος έγινε πηγή έμπνευσης, αυτοσεβασμού και υπερηφάνειας. Είκοσι πέντε χρόνια μετά το θάνατο του Άιρτον Σένα το πρόσωπο του ‘υπάρχει’ ακόμα σε διαφημιστικές καμπάνιες της χώρας.

Ο αδικοχαμένος οδηγός εξακολουθεί να μνημονεύεται και υμνείται.

Στη χώρα που το ποδόσφαιρο είναι ισοδύναμο της θρησκείας, ο Σένα εμφανίστηκε το 2014 στο Νο1 έρευνας που έγινε στο Σάο Πάουλο και είχε ως βασικό ερώτημα ‘ποιο είναι το μεγαλύτερο αθλητικό όνομα της χώρας’. Επειδή θα θες να ξέρεις, στο Νο2 ήταν ο Πελέ. Ο Σένα τους έκανε παρέα τις Κυριακές στο σπίτι. Ο Πελέ μέσω του ραδιοφώνου και των εφημερίδων.

Ο Σένα κουβαλούσε μαζί του τη σημαία της χώρας του, όπου και αν πήγαινε. Ήταν ο οδηγός που δεν αρκείτο στο να πιάνει το τιμόνι και να αφήνει το ταλέντο του να αναλάβει τη συνέχεια. Ήταν αυτός που πρωτασχολήθηκε με το φυσική κατάσταση, την πνευματική κατάσταση (είχε πει πως ‘ η πειθαρχία μου είναι τέτοια που μπαίνω σε άλλη διάσταση, όταν οδηγώ‘) και την κατανόηση του αυτοκινήτου -της τεχνολογίας, του τρόπου που λειτουργούσαν όλα.

” Αυτό που έφερε στην F1 ήταν η απόλυτη δέσμευση. Έμενε στην πίστα έως το βράδυ, για να δει τις μετρήσεις, τις εκτυπώσεις, ρωτούσε για τα πάντα, ήθελε να μάθει ό,τι αφορούσε το αυτοκίνητο του. Αύξησε το επίπεδο κατανόησης και δέσμευσης των οδηγών, τα οποία σήμερα θεωρούνται φυσιολογικά. Το 1994 είχαμε φτάσει στο σημείο να καταγράφουμε τα πάντα που αφορούσε τα αυτοκίνητα, ώστε να δούμε πώς θα κάνουμε πιο γρήγορα τα αυτοκίνητα” .

Πολύ λίγοι άνθρωποι με ξέρουν πραγματικά. Και κανείς δεν καταλαβαίνει τι χρειάζεται για να είσαι επιτυχημένος οδηγός στη Formula 1.

Οι ικανότητες του και οι φιλοδοξίες του δεν είχαν όριο. Ήθελε πάντα να είναι ο καλύτερος. Όποιο και αν ήταν το παιχνίδι. Έκανε ξεκάθαρο από τη γνωριμία του με τον οποιονδήποτε πως ήθελε να νικά. “Ακόμα και αν πηγαίναμε στο αεροδρόμιο, με τα αυτοκίνητα μας, ήθελε να φτάσει πρώτος” είχε πει φίλος του στο ντοκιμαντέρ του National Geographic με τίτλο ” Seconds from death: the death of Ayrton Senna“.

Είχε πάρει το πρωτάθλημα του 1988, του 1990 και του 1991, με τη McLaren. Το 1994 αποφάσισε να αλλάξει ομάδα. Πήγε στην Williams, όπου συνεχίστηκε η θρυλική αντιπαλότητα που είχε με τον Alain Prost. Τα βρήκαν πριν να είναι αργά.

Τις τελευταίες ημέρες του Απρίλη, το 1994, οι καλύτεροι οδηγοί του πλανήτη βρίσκονταν στο San Marino Grand Prix. Την Παρασκευή 29 του μήνα, στις ελεύθερες δοκιμές ο Rubens Barrichello έχασε τον έλεγχο του αυτοκινήτου (Jordan) και έπεσε στα προστατευτικά με 300 χιλιόμετρα την ώρα. Τη γλίτωσε με ελαφρά τραύματα.

Την επομένη, Σάββατο 30/4 το Grand Prix μπήκε στη φάση των κατατακτήριων δοκιμών. Ο Roland Ratzenberger ήταν έτοιμος να ζήσει τη δεύτερη συμμετοχή του στην μεγαλύτερη σκηνή. Δεν πρόλαβε.

Το μονοθέσιο της ρούκι ομάδας, Simtek συγκρούστηκε με το τσιμεντένιο τείχος, με 314.9 χιλιόμετρα την ώρα. Ήταν ο πρώτος θάνατος ‘πιλότου’ της F1, έπειτα από 8 χρόνια. Το 1986 είχε σκοτωθεί στη Μασσαλία ο Ιταλός Έλιο ντε Άντζελις, οδηγός που εκείνη τη χρονιά είχε φύγει από τη Lotus -γιατί η ομάδα είχε επικεντρωθεί στον Σένα- και είχε πάει στην Brabham, ως αντικαταστάτης του δυο φορές πρωταθλητή Νέλσον Πικέ (είχε πάει στην Williams).

Στον αγώνα της 14ης Μαΐου, έσπασε η οπίσθια πτέρυγα, το αυτοκίνητο ‘πέταξε’ και έπεσε με σφοδρότητα στο έδαφος. Αυτομάτως, τυλίχθηκε στις φλόγες. Η ιατροδικαστική έρευνα έδειξε πως πέθανε επειδή έμεινε εγκλωβισμένος στο μονοθέσιο, τόσο ώστε να καταστραφούν οι πνεύμονες του από τις αναθυμιάσεις.

Στην Ίμολα, τον Απρίλιο του 1994, ο Αυστριακός έβαλε έκτη ταχύτητα και επιτάχυνε στο σημείο που έφτασε το αυτοκίνητο στα όρια του. Το nose wing -ελληνικά μπροστινή αεροδυναμική πτέρυγα- αποκολλήθηκε.

Δεν διαπιστώθηκε ποτέ το πρόβλημα προέκυψε νωρίτερα -σε ελαφρά σύγκρουση που είχε ο πιλότος, σε στροφή- ή επειδή ξεπέρασε τα όρια του αυτοκινήτου, αναζητώντας τον καλύτερο δυνατό χρόνο. Η συνέπεια της απουσίας της πτέρυγας ήταν καταστροφική, καθώς είναι το σημείο που ελέγχει την πίεση του αέρα που διέρχεται από το αυτοκίνητο και τα αεροδυναμικά του εξαρτήματα.

Χωρίς ένα από τα δύο nose wings το μονοθέσιο δεν ανταποκρίνεται, όπως ο οδηγός στρίβει το τιμόνι. Για αυτό και ενώ ο Ράτζενμπεργκερ έστριψε, το αυτοκίνητο συνέχισε ευθεία.

Όταν έπεσε στον τοίχο το αεροδυναμικό φορτίο έφτανε στους 2 με τρεις τόνους. Η Observer είχε γράψει πως ‘μολονότι έγιναν τα πάντα από το ιατρικό τιμ, το πιθανότερο είναι ο 34χρονος να έπαθε κάταγμα στη βάση του κρανίου, στην πρόσκρουση‘. Το κεφάλι του συνέχισε να κινείται προς τα εμπρός, ενώ το σώμα του ήταν δεμένο στο κάθισμα.

Η ομάδα του βυθίστηκε στο πένθος. Στην πρώτη της χρονιά, είχε τη χειρότερη δυνατή απώλεια. Αυτή της ανθρώπινης ζωής και δη ενός ανθρώπου που ήταν αγαπητός από όλους. Πριν γίνει γνωστός ο θάνατος του, οι Williams και Benetton ενημέρωσαν πως δεν επρόκειτο να συνεχίσουν. Τελικά, συνέχισαν, με τη Ferrari να αρνείται να αποχωρήσει.

Οι Ayrton Senna (Williams) και Michael Schumacher (Βenetton) θα ξεκινούσαν πρώτοι, με τον Damon Hill (Williams) να ‘χει κάνει τον τέταρτο καλύτερο χρόνο, πριν το δυστύχημα.

Ο Gerhard Berger, εκ των οδηγών της Ferrari, προσπάθησε να εξηγήσει την άρνηση της ομάδας του να εγκαταλείψει, μαζί με τους άλλους. “ Kαθόμουν στο αυτοκίνητο μου και παρακολουθούσα τις εικόνες, από τη φορητή τηλεόραση. Μπορούσα να καταλάβω πόσο άσχημα είναι τα πράγματα. Συνειδητοποίησα ότι έτρεμα. Στη δουλειά μας, πρέπει να είσαι προετοιμασμένος να βλέπεις τέτοιες καταστάσεις, αλλά μόλις είχε σκοτωθεί ένας συμπατριώτης και φίλος μου.

Ένιωσα άρρωστος. Βγήκα από το αυτοκίνητο και πήγα στο γκαράζ, τρεμάμενος. Αναρωτήθηκα αν ήθελα να τρέξω. Γενικά, όχι μόνο σε εκείνον τον αγώνα, γιατί δεν θα άλλαζε κάτι σε ό,τι έγινε με τον Ρόναλντ.

Όταν είδα το ατύχημα του Μπαρικέλο, αντιλήφθηκα πόσο κοντά είναι για εμάς η ζωή από το θάνατο. Το μυαλό σου γεμίζει ερωτήσεις, αμφιβολίες, απορίες, ώσπου καταλήγεις στο ‘θέλω να τρέξω’ και επικεντρώνεσαι στη δουλειά σου. Ήταν δύσκολο”.

Πέντε χρόνια νωρίτερα (1989), ο Μπέργκερ είχε χορωδία αγγέλου από πάνω του, όταν επιβίωσε έπειτα από ατύχημα που συνέβη κοντά στο σημείο όπου ο Ράτζενμπεργκερ έχασε τη ζωή του. Σε αυτό που πέθανε ο Σένα: τη γωνία Tamburello.

Ανακαλύφθηκε ότι είχε αποκολληθεί η nose wing του αυτοκινήτου, με συνέπεια να μην ελέγχει το αυτοκίνητο. Πριν λίγες ώρες, την Τρίτη 30/4 μίλησε στην Independent. Αποκάλυψε ένα διάλογο που είχε με τον Σένα, μετά το ατύχημα του το 1989.

“ Από τους πρώτους που με είχαν πάρει τότε τηλέφωνο, στο νοσοκομείο ήταν ο Ayrton. Με ρώτησε πώς ήμουν. Του είπα πως υποφέρω από εγκαύματα -γιατί το αυτοκίνητο μου είχε πάρει φωτιά. Του είπα ότι πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να φύγει αυτός ο τοίχος από την πίστα, γιατί κάποια στιγμή θα σκοτωνόταν κάποιος εκεί. Συμφώνησε.

Στην επόμενη επίσκεψη πήγαμε στη γωνία. Είδαμε πως από πίσω είχε ποτάμι. Κρίναμε ότι δεν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι, για να φύγει το πρόβλημα.

Μετά το δυστύχημα του Ράτζενμπεργκερ, το 1994 η Οbserver είχε επισημάνει ότι “για αρκετό καιρό τώρα, η FIA και οι κορυφαίες ομάδες συζητούν για την ανάγκη να μειωθεί η ιπποδύναμη του κινητήρα, ενόσω δεν υπάρχουν αλλαγές στο αμάξωμα“. Βλέπεις, το πρόβλημα δεν ήταν μόνο της Simtek που ένα μήνα μετά την απώλεια, είδε τον αντικαταστάτη του αδικοχαμένου της οδηγού, Andrea Montermini να χάνει τον έλεγχο του αυτοκινήτου και να πέφτει σε τοίχο, με 133 χιλιόμετρα. Τη γλίτωσε με τραύμα στο πόδι.

Ο ιδρυτής και σχεδιαστής της Simtek, ο 28χρονος Βραζιλιάνος Nick Wirth είχε πει πως ‘ό ταν έφεραν στο γκαράζ το αυτοκίνητο του Ρόναλντ, δεν ήθελα να το δω.

Υπήρχε μια τεράστια τρύπα στο μέρος των σασί και το αριστερό μπροστινό φτερό είχε ‘μπει’ μέσα, σύμφωνα με τις οδηγίες της FIA. Στο δυστύχημα του Σένα αυτό το φτερό είχε σηκωθεί προς το μέρος που ήταν το κεφάλι του οδηγού. Μια μεταλλική ράβδος ‘μπήκε’ στο κρανίο του.

Ανήμερα του αγώνα του 1994, οι οδηγοί συναντήθηκαν και συμφώνησαν να κάνουν κάτι για να γίνει πιο ασφαλές το άθλημα. Όπως είπε ο Μπέργκερ “ πήγαμε στο grid. O Άιρτον ήταν στο pole, στην Williams του. Διασταυρώθηκαν τα βλέμματα μας. Μου χαμογέλασε. Αυτή ήταν η τελευταία οπτική επαφή που είχα μαζί του”.

Ο Σουμάχερ ήταν πίσω από τον Σένα. Τρίτος ήταν ο Μπέργκερ. Ακόμα και σήμερα θυμάται πότε ακριβώς βγήκε εκτός πίστας ο φίλος του. Πότε συγκρούστηκε, με 314.9 χιλιόμετρα την ώρα.

Μετά τη σύγκρουση όλο το μπροστινό μέρος ‘μπήκε’ στο cockpit.

Είχε πιστέψει πως δεν ήταν σοβαρά τα πράγματα. Σταμάτησαν για λίγο τον αγώνα. “Εγκατέλειψα λόγω μηχανής στον 16ο γύρο. Θυμάμαι να κάθομαι στο γκαράζ της Ferrari όταν ήλθε κάποιος και μου είπε πως ο Άιρτον παλεύει για τη ζωή του. Μαζί και ότι τα πράγματα δεν έδειχναν να είναι καλά. Έκλεισα ελικόπτερο και πήγα να τον δω, στο νοσοκομείο της Μπολόνια. Ο γιατρός της Formula 1, Sid Watkins ήταν ήδη εκεί. Επιβεβαίωσε τις φήμες. Με ρώτησε αν ήθελα να τον δω, στο χειρουργείο. Του είπα ‘ναι’. Έκαναν κάτι στο κεφάλι του. Ήταν νεκρός”.

Η Βραζιλία κήρυξε τριήμερο εθνικού πένθους. Η σωρός του Σένα ‘πέταξε’ για τη γενέτειρα του, μέσα στην καμπίνα -όχι στις αποσκευές. Μαζί του ήταν ο αδελφός του, Λέοναρντ και στενοί φίλοι. Το φέρετρο ήταν σκεπασμένο με σημαία της Βραζιλίας. Η κηδεία μεταδόθηκε live. Εξ αυτών που τον σήκωσαν στους ώμους τους, για να τον πάνε μέχρι την τελευταία του κατοικία, ήταν ο Προστ.

Τρία εκατομμύρια άνθρωποι είχαν γεμίσει τους δρόμους του Σάο Πάουλο. Όλοι οι συνάδελφοί του ήταν εκεί. Όλοι όσοι είχαν λέγειν στη Formula 1 ήταν εκεί. Ένα μήνα μετά, η Βραζιλία κατέκτησε το World Cup. Το αφιέρωσε στον Σένα.

Ο ιταλικός και ο βραζιλιάνικος Τύπος απαίτησε να γίνουν αλλαγές στη Formula 1, ώστε οι οδηγοί να μη ρισκάρουν διαρκώς τη ζωή τους. Η FIA διέταξε έρευνα για όσα έγιναν το τριήμερο στην Ίμολα. Δικαστήριο της Ιταλίας αποφάσισε, το 1997, πως για το θάνατο ευθυνόταν η Williams. Για την ακρίβεια, η προχειρότητα της δουλειάς που ‘χε γίνει στο τιμόνι, με συνέπεια να σπάσει. Ο Sir Frank Williams καταδικάστηκε για ανθρωποκτονία. Έκανε έφεση. Επτά χρόνια μετά αθωώθηκε.

Ο πατέρας σου είναι δολοφόνος

“ Προς τα τέλη εκείνης της χρονιάς θυμάμαι, ήμουν σε μια παμπ. Με πλησίασε κάποιος που δεν ήξερα και μου είπε ‘ο πατέρας σου είναι δολοφόνος‘, αποκάλυψε η Clair Williams στο Press Association Sport.

Ο Sir Φρανκ δεν μίλησε ποτέ για αυτό το θέμα. “ Είναι από τους ανθρώπους που τα κρατούν όλα μέσα τους. Έτσι ανατράφηκε. Μπορείς όμως, να δεις τον πόνο στα μάτια του κάθε φορά που αναφέρεται το δυστύχημα. Ο πατέρας μου λάτρευε τον Άιρτον. Ονειρευόταν για χρόνια να γίνει οδηγός της εταιρίας. Όταν ήλθε τον είχε σαν Θεό. Ονειρευόταν να πανηγυρίσουν μαζί πρωτάθλημα”. Το όνειρο έγινε εφιάλτης.

Τα αίτια του θανάτου του μεγαλύτερου σταρ της εποχής, παραμένουν άγνωστα, μέχρι σήμερα. Μαζί με τον Μπέργκερ, πριν την εκκίνηση του μοιραίου αγώνα είχαν εκφράσει την ανησυχία τους για την ταχύτητα του safety car -πρωτοσυστήθηκε το 1993- του οποίου η ταχύτητα δεν βοηθούσε στο να διατηρούν οι οδηγοί τη σωστή πίεση στα ελαστικά τους.

Στην εκκίνηση συγκρούστηκαν οι JJ Lehto και Pedro Lamy, μπήκε το αυτοκίνητο ασφαλείας στην πίστα και η μακρά αργή πορεία του ‘έριξε’ την πίεση, ‘χαμήλωσε’ τα αυτοκίνητα -η ιπποδύναμη δεν ήταν αρκετή για να βάλει τον Σένα στην στροφή, χάθηκαν τα κρατήματα και έγινε ό,τι έγινε στα 12.8” του 7ου γύρου.

Ο Adrian Newey, ο οποίος είχε βοηθήσει στο σχεδιασμό του αυτοκινήτου και θεωρείτο ένας από τους καλύτερους μηχανικούς της F1, είχε γράψει στην αυτοβιογραφία του (κυκλοφόρησε το 2017, με τίτλο How to Build a Car) πως ‘ανεξάρτητα από το τιμόνι, υπήρχε ένα κακό σχεδιαστικό κομμάτι που δεν θα έπρεπε να ‘χει επιτραπεί. Η σύγκρουση είχε να κάνει και με την αστάθεια της Williams”.

Ακόμα και σήμερα, ο νυν τεχνικός διευθυντής της Red Bull λέει πως νιώθει ένοχος για τον θάνατο του Σένα ‘γιατί τα έκανα σκατά με τα αεροδυναμικά του αυτοκινήτου. Και αυτός ήταν ο λόγος που ήταν ασταθή τα μονοθέσια.

Ο Άιρτον προσπαθούσε να κάνει πράγματα που δεν μπορούσαν να γίνουν από αυτό το αυτοκίνητο”. Είχε δηλώσει νωρίτερα στη σεζόν ότι ένιωθε αρνητικά για αυτό το μονοθέσιο, δεν ένιωθε άνετα. ‘ Όλα νιώθουν σαν να είναι λάθος’, είχε πει.

Ο θάνατος του Σένα άλλαξε άρδην τη Formula 1

H Formula 1 έκανε υποχρεωτικά τα κράνη το 1953, την πυρασφάλεια το 1963 και τις ζώνες το 1972. Τα crash test που τσέκαραν την αντίδραση των μονοθέσιων στις συγκρούσεις, μπήκαν στο πρόγραμμα το 1985. Θέλω να σου πω ότι η F1 δεν φημιζόταν για τα γρήγορα αντανακλαστικά της. Ή το μεγάλο ενδιαφέρον για την ασφάλεια των οδηγών. Μετά την Ίμολα αυτό άλλαξε.

Μέρες μετά το θάνατο του Σένα, ο Σουμάχερ μαζί με τους Λάουντα και Μπέργκερ σύστησαν την Grand Prix Drivers’ Association. Αμέσως κατέθεσαν το πρώτο αίτημα: να μειωθεί η ταχύτητα. Μειώθηκε από τον επόμενο αγώνα. Ακολούθησαν πολλά άλλα.

> Στα μέσα του Ιουνίου του 1994, στον Καναδά μεγάλωσε το cockpit και ενισχύθηκε η ανάρτηση.

> Το 1995 έφερε πιο προσεχτικά crash tests, για να φανεί τι πραγματικά αντέχει κάθε αυτοκίνητο. Τα τελευταία χρόνια είναι ανθεκτικά από όλες τις πλευρές. Σιγά σιγά άρχισαν να γκρεμίζονται οι τοίχοι και να δίνεται έμφαση σε προστατευτικά που θα ήταν ικανά να απορροφήσουν τη δύναμη της πρόσκρουσης.

> Το 1996 ενισχύθηκε η προστασία γύρω από το κεφάλι των οδηγών. Ο Σένα, με τον Ράτζενμπεργκερ έκαναν προτεραιότητα την ασφάλεια του κεφαλιού και του λαιμού. Τα κράνη έγιναν πιο ανθεκτικά, από Kevlar και ανθρακονήματα. Αντέχουν και στη φωτιά.

> Το 1998 τα ελαστικά συγκρατούνταν στο αυτοκίνητο με τρόπο που δεν γινόταν να ‘πετάξουν’ προς άλλα αυτοκίνητα, οδηγούς ή φιλάθλους.

> Το 2003 τοποθετήθηκε στα κράνη και τους ώμους των ‘πιλότων’ το το σύστημα στήριξης κεφαλιού και αυχένα (Head and Neck Support -ΗΑΝS). Αυτό έγινε στη μνήμη του Ράτζενμπεργκερ. Μαζί με το Halo, ώστε να μη βρίσκουν τους οδηγούς στο κεφάλι κομμάτια μονοθεσίων, έπειτα από συγκρούσεις ή και τα ίδια τα ιπτάμενα μονοθέσια.

Ο θάνατος του Σένα έφερε αλλαγές και στα αυτοκίνητα, αλλά και στις πίστες. Η Imola ήταν στο πρόγραμμα έως το 2006, αλλά η δολοφονική στροφή σχεδιάστηκε από το μηδέν το 1995 και μπήκε chicane -δες τη φωτογραφία που ακολουθεί.

Το 1/3 των circuit που υπάρχουν στο φετινό πρόγραμμα είναι σχεδιασμένα από τον Γερμανό μηχανικό, Hermann Tike, ο οποίος είτε προέβη σε βελτιώσεις, είτε σε καθολικά νέο σχεδιασμό. Μετά το ατύχημα του Ρόμπερτ Κούμπιτσα, στο Grand Prix του Καναδά, το 2007 είχαν καταλάβει όλοι πόσα αντέχουν πια τα αυτοκίνητα. Σε παλαιότερες εποχές, ο Πολωνός θα ήταν νεκρός.

Η περιοχή που ξεκινά μπροστά από τη μηχανή και περιβάλει τον οδηγό λέγεται survival cell, για το λόγο που μπορείς να καταλάβεις. Είναι από ανθρακονήματα και σχεδιασμένο για να αντέχει στις συγκρούσεις και τις διεισδύσεις αιχμηρών συντριμμιών.

Πριν λίγα χρόνια αυξήθηκε και το άνοιγμα του cockpit, ώστε να μην εγκλωβίζονται οι οδηγοί κατά τη διάρκεια φωτιάς και να γίνεται πιο εύκολα η μεταφορά τους, σε περίπτωση τραυματισμού.

Η δεξαμενή καύσιμου δεν είναι πια από μέταλλο, αλλά από hi-tech δεξαμενές που είναι από ίνες και καλυμμένες με καουτσούκ -για να μην υπάρχουν πυρκαγιές.

Ο γιατρός της Formula 1, Sid Watkins ήταν αυτός που έτρεξε πρώτος κοντά στον Σένα, μετά την πρόσκρουση. Ήταν και αυτός που έγινε επικεφαλής των αλλαγών, στα επείγοντα περιστατικά.

Τα ασθενοφόρα, με τους νοσηλευτές που βρίσκονται γύρω από τα σιρκουί και μπορούν να φτάσουν στο όποιο σημείο σε 30”, είναι δικό του έργο. Όπως και τα ιατρικά κέντρα, με χειρουργό και άλλες ειδικότητες που υπάρχουν σε όλες τις πίστες, τα ελικόπτερα που είναι σε ετοιμότητα, όπως και η ετοιμότητα των νοσοκομείων που είναι κοντά στη δράση. Κατά μ.ο. Υπάρχουν 130 γιατροί, νοσηλευτές σε κάθε αγώνα.

Photos: Associated Press